JOHANNES DUNS SCOTUS OPERA OMNIA IV
JOHANNES DUNS SCOTUS
OPERA OMNIA
'^y
IV
O
1968
GEORG OLMS VERLAGSBUCHHANDLUNG HILDESHEIM
Anmerkung des Verlages: Die falsche Paginierung der Originalvorlage wurde beibehalten.
3 765'
1)7
Reprografischer Nachdruck der Ausgabe Lyon 1639
Printed in Germany
Herstellung: fotokop W. Weihert, Darmstadt
Best.-Nr. 5101854
lOANNIS^DVNS
S C O T I,
DOCTORIS SVBTILIS,
ORDINIS MINORVM,
In XII. libros Metaphyficorum Ariftotelis E XP o s 1 T I o.
CVM SVMMARIIS, NOTIS ET SCHOLIIS R. P. F. HvGONif Cavelli Hibcrni.
ITEM EIVSDEM DOCTORIS IN METAPHTSICAM
qutStionu Jubtilifimt.
Cum Annocationibus R. P. F. M a v r i t 1 1 d e P o rt v Hiberni.
^mhta in hac editione additit fitnt eiufdem 1>oSoru Jid/tilu ^uaShonej in Uhros decimum O* duodecimum Meta^hyfica , antehac dejiderata,
TOMVS QVARTVS.
LVGDVNI. SumptibusLAVRENTII DVR A N D.
^. 'DC. XX XIX. CVM PRIVILEGIO REGIS.
* ■•-*• -^-
-)-r.
CENS VRA
R. P. R LVCyE
WADDING I
H I B E R N I
de fequenti opere.
P V s hoc Scoti ejfe omncs admittum , nuUiii exprejte
negat , pfAter unum Thomam 'Dempflerum , etujcfHe Dcmpfter.
de Scoti
amicum , ^ coUegam , Matthmm Ferchium Veglen- ^^^^^^
fem , Ordinis Minorum Conuentualium , virum do- . Fcrchius cttpmum , mihiJpeBatipmum , qui eodem tempore^ scori cn. "BononiA fcribebant, lUe vt factltus decltnaret quo- °'*™-'<°- rundam argumentum , ex hoc opere defumptum , cfuo Htbemt fiiA genti Scotum adfcrtbebant , opus non ipfius Scott yjed Amonij Andret. Aragontj ejfe contendtt , cm Ferchius accefit. Vterque nouA fuA ajfertionis fundamentum pofuit in verbis Aragonij , ad operis finem fubie- ^is. Stattm atque 'vterque prodijt , monui erudittftmum vtrum T. F. Hu- gonem CaueUurn , quitunc emaculandi , ^ terftus recudendi operis laborem Jubibat. Hocjiium tUe protultt iudicium , ^ operi inter alia prAJixit \ tn eo tamen lapfus , quod Ferchium priiis Jcripftjfe , ^ hunc Jecutum ajferat Dem- pfterum yprior entm fcrtpfit Dempfterus , quippe quem eo tpjb loco Ferchtus ex i!io opufculo teftem compeUat.
Scoti opcr. Tom. I V.
IVDI
I V D I C I V M
R. P. CAVELLI.
T^TERVM quia author quidam, vir alioquin vndcquaquc dodiflimus, cx quibufdam vcrbis ad calccm huius operis po- fitis, indudus, afTeruic, & apcrtc fcripficnon Scocum, fed An- conium Andream , eius auchorem cxcicifre 9 quod & ipfum fe- cucus affirmac quidam Scoco- Bricannus. Nos ad dcfenfioncm rerum noftrarum impuI{i,opcra?precium eflc duximus,hunc crrorem profundiuseruerc, &aperta vcricace conuellere,nc vlcerius fc dilacct ad aliorum grauium virorum , & dodorum minus dignam arttimationcm , & pr^iudicium veritatis. Conabftnur icaque apertis vencacis argumencis, ac vi- rorum grauium ceftimoniis oftenderc , didum opus genuinum ciOrc Scoti noftri fGecum,ornatum tamen, & illuftratum a clariftimo eius difcipulo Anconio An- drea. Ac in primis ex ipfomec Scoco , cuius in hocteftimonium reliquis omni- bus prxfercndum eft. Is igicur in qua^ftionibus Mecaphyficalibus, quas ab ipfo confcriptas nemo ncgatjlib.y.quxft.i.ad i. in oppofitum, quo probacur accidcns eflrentialiter inhxrerc, feu inhxrcntiam cflc dc cius efTentia, quia Ariftot. 7. Mc- taphyf tcxt. 15. videcur dicerc accidens cffc cns, ficuc non fcibile dicicur fcibilc. Refpondcc Scocus his verbis : tUud exemplum corrtgitur fer paragraphum fiquentem, Jiciit expofiti textum , <unde exemplum quodlibet aliquid '■veritatii infinuat, Exponit au- tem in cexc.15. cicaco , quomodo non fcibilecftfcibile fccundum quid^ non fim- pIicicer,quatenusfcihcctfciturnon fciri,fcu non pofTcfciri. Etparitas ftac in hoc, quod ficuc fcibilc per fc piimo eft calc, & non fcibile non primo cft calc; fic fubftancia primo cft ens , & habec fuum quod quid, & aecidens poftcrius , fcu non xqueprimo. Sed fimilicudonon cft in co, quod ficut non fcibile cft tan- tum fccundum quid fcibilc, fic accidcns eft tantum fecundum quid cns, fcu a^qui- uoce cum fubftantia ; quia accidcns cft cns fimplicitcr , & vniuocc cum fubftan- tia, ctfi non a;quc primo ac ipfa.
Itcm quasft. 7. §.Dico ergo quod. ad locum Ariftoc. 7. Mctaphyf. tcxt. 39. quo (\izAcn wxAcmx quod quid efi non cfreidcmcum co cuius cft. ^are^mc^ukyex- po/ttionem textus in glojft iuxta textum. Quasfiui in hoc opcrc cundcm tcx- tum , & inucni quod benc rcm cxplicat: & in notabili adiun^bo , quod vocat glojfam iuxta textum , cxponit Philofophum rcfucanccm Socratii iunioris para- bolam { quam ipfe vocat fabulam ) qui aufcrcbat maccriam a fpccic , & qui- dicacc, afTcrcns parccs non cffc dc quiditatc hominis , ficut ncc xi dc quidi- tacc circuli.
Itcm , qua^ft. 19. ciufdcm libri 7. ad i. quo probatur conccptum Gcncris non cffe alium a conccptu Spccici , quia Ariftot. ibi tcxt.43. ait, Gcnus nihil cffc, prx- lcr cas , qux funt Gcncris Spccics. Rcfpondct diccns : addit autfi efi^ efi quidem
ludicium.
nftmdtertAi ts* exentflificAt de '^ce 3 ^ illud membrum efi i/erumi pro quo exempJum adducitur, f^ oportet intelligi ad manifellandum quodfingulare in re corresfondet conceptui communi Genertifificut expofiiumfuit legendo textum. Locus ifte, ad qucm fc rcmit- cir, cft in hoc opcrc ad tcxtum iam allcgatum , in quo optimc cxplicat quomo- do Gcnus fc habet vt matcria, quia dctcrminatur per diffcrcntias , & quomo- do vox , quz cft gcnus , (it quafi matcria, quam difFcrcntia: additx contrahunt ad fpccics.
Itcm hb. 8. qusft. 4. §. ideo aliter. pofita, & rcfutata fcntentia corum , qui di- cunt cx matcria, & forma ficri vnum pcr fc : quia illud idcm quod prius fuit iti potentia pcr rationcm matcria: , iam cft in ad:u per formam : & extra6lio de po- tcntia in adtum non largitur multitudincm , fcd perfcd:ionem ; refoluit in hunc modum : ideo aliterpotefi dici, quodficut dicium eft exponendo textum huiia capituli^quod realiter) ^ naturaliter compofitum efi in potentia propter materiam extfientem , qu^t po- tefleffe aliquideitu. Quod probat ex Philofoph.y.Metaph.tcxt.ii. diccnce in om- ni generationc oporterc ahquid prxcxifterc, quod uc'pars gcniti : hoc auccm bcne cxphcat Do<^orin hoc opcrc^adtext.i^.circa qucm mouitdiclam qu^eftio- ncm quartam ad vctCTalam itaque^ vbi docci non idco compofitum cx mate- ria & forma, ficri vnum pcr fe, quia illud , quod prius fuit in potentia pcr racio- iicm matcriac , iam cft in a(f!lu pcr formam, vt diccbat illa fententia : Sed quia, in- quit,/V; defnitioncjfiu quiditate reiihoc quidemjfi '^t materiayiliud <uero 'z>tforma, e5* hoc quidem ifidicet materiay efl potentta , illud <uero,fciltcet fi>rma , efi aSiu. & tcxt. 13. ciufdem capitis,oftcndit accidcntia non haberc matcriam ex qua^ncc etiam fub- ftantiasfcmpiternas, quia nonincluduntduaspartes,quarum vna fit potencia: tamenfecundumdiif^am fcntcntiamdiccrenturficri ex materia. Ec cxponendo locum Philofophi addudum cx y.Mctaph. dcclarat tam in gcncrationc naturaJi, quam artificiah mancre materiam.
Hxc clare conuincunt nullam,vcl apparentem cfic rationem dubitandi, hanc cxpofitioncm verc Scoti cflc , nifi vchmus ctiam cius quasftionts in dubium vo- carc, quastamcn omncs Authorescommuni confenfu ipfi adfcribunt. Vcrum ad maiorcm huius vcritatis confirmationcm, placct ahquid cx eiufdem Dodtoris Theologiain mcdium adfcrrc, quo faciUus, quod hav^cnus profccuti fumus, cuincamus.
, In 4.diftin(^.ii. qua:ft.3. %. Ad confirmationem, num.47. proponit locum Ariftot.' 7. Mctaphyf cap.dc Vnitatc defin. tcxt.43. quo in fauorcm D.Thom. i. part. quarft.76.art. 3. 4. probatur vnius compofiti vnam tantum efleformam , & con- fequcnter non dari formam corporcitatis , quia dicicur : Genu4 nihil efi pr^eter eoi» qua fitnt Generu Species : & iterum , Finalu Differentia , fubflantia rei erit , ^ da* fnitio. Ex quo colhgitur, cum Gcnus nihil fit practer Spccics, & DifFcrcntia^ qua: habct rationcm forma: , dicat totam fubllantiam rci , non dari aliam, &aliam formam in codcm compofito, quia tunc fi ab vna accipcrecur Gc- nus , & ab aha Diffcrentia , Gcnus cffct aliquid prartcr Specics , faltcm fecun- dum effi quiditatiuum. Rcfpondct Dodor. ^Ad confirmationem , inquit , 4^/- duciam de 7. fSMetaphyf cap. de Definitione , capitulum illud non ijidetur hene expihj ni , ficut patet in expofitione , quam edidi fitper iUud caput : authoritates autem iiU trimcat4s. funt , O* nihil ad B. Trima quidem truncata efi , quia fequitur s ergo Ge- nt44 nihil efi prxter eas , qu€ fitnt GenerU Species s aut fi efi , quidem njt matenm efi : O* hxc fecunda pars difiunciionti <vera efi s njnde ad lUud ficundum membrum fubdit exemplum : ijox quidem 1// Geauj s quam cxpofitioncm in tcrminis Scoti opcr. Tom. IV.. * 3 habct
ludicium.
habct codcm cap.dc Dcfinit. tcxLcitato in hoc opcrc his vcrhis: Notandum, quod negantes pluralitatem formarum , hinc njolunt fitmere argumentum , quod njmtat defini' tionu efifer hoc , quod Genuj nihil fit jfrater Generu Speaes ,faltem Jecnndi^m efje quidi' tattuum, Sed hjc non eft a/erum , quia accipitur authoritaj truncata : nam fequitur: Gcr nM non eft prater eas , quafunt Generu, Species s aut fi eft quidem, eft -vt materta. Se^ cunda pars difiunSitontd eft njera s 'vnde ad il/ud.fecundum membrum fubdtt exemplum: njox enim Genus eft, O' materta:, &c. Hacc notaui dum pcrcurrcrcm opus quae- flionum ; quod (i praefati do6tiflimi viri aficrtioncm aducrtiflcm , plura for- taflis ad hoc collcgiflcm. Vcrum harc ipfa pauca, qua: adduxi, fatis clarc oftcii- dunt,non magis adfcribendas Scoto quzftioncs in Mctaphyficam, & Thco- Iogiam,quam hanc tcxtus cxpofirioncm , quam in vtrifquc totics citat,& ita quidcm exadte, vt in locis cx hac cxpofirionc citatis, non folum rcipfa id, quod aflcrit, rcpcriatur j fcd aliquando ctiam iifdcm planc verbis cxprcflum fit , vt in vltimo loco citato, & partim in tcrtio, qui dc cadcm authoritatc tradtar, vifum cft.
His acccdit non lcui argumcnto authoritas Mauritij noftri, Dodoris Sub- tilis fideljflimi quondam interprctis , & in cius opcribus cxaminandis,& difccr- ncndis vigilantiflimi fpcculatoris , qui fcquenti poft Scotum fecuio floruit. Is in titulo , qucm pra^fixit huic , dc quo agimus , Cpmmcntario ( quod & antca in fua ad cundcm Praefationc annotaucrat) itahabct. loannu Duns Scoti T>oS^o- rts Subtilis Ordinis Minorum tn ir. libros Metaphyf.AriBoteliSyfecundum nouam tranfla- tionem firiptum recoUeSium , ordinatum, tS' pluribus addttionibus decoratum ab excellen- tijfimo ipfius dificipulo Antonio Andrea eiufidem Ordinis Proumcia tAragonia^&LC Quac vcrba Antonium Andrcam didi Commcntarij non authorcm, lcd auclorem,leu ampliatorcm faciunt , vt qui illum pluribus additionibus dccoiarit : & huc non immcrito cuipiam videri poflcnt rcfcrenda quacdam Antoni} vcrba infcnus ad- duccnda, cx quibus hjcc primum fuborta dubitatio, fcu conicdura, htcrali dun- taxat verborum figori innixa fomirem fumpfit.
Huic infupcr veritati fuffragantur omnes , qui Authorum catalogum texunt, quorum nullus vcl vcrbum dc vlla cxpofitionc Antonij Andrc^e in Metaphy- ficam habct, cum tamcn alia eius opcra, vt quacftioncs in duodecim Ijbros Mc- tilphyf. & quatuor hbros Sentcntiarum cxadc rcccnfcant. In primis Hcnricus VViliot , qui cx profeflb catalogum Scriptorum Ordinis nofiri texuit , qua:- ftioncs quidem Mctaphyficse Antonio Andrca: , cxpofitionem autcm illi nul- lam , fcd Scofo tribuit. Valcrius qubquc Andrcas Taxandcr in catalogo Scri- ptorum Hifpania? , qui diligcntcr Authorum Hifpanix opcrum indiccm col- legit, indicatquidcm Antonium in Mctaphyficam quaftioncs cdidiflc, Com- mcntarium autcm nullum agnofcit. Idipfum loquuntur Conradus Gcfnerus in fua Bibliothcca, & Fabianus luftinianus in indicc vniucrfali, vcrbo ^r- taphy/tca y ciuomm pofterior Scotum bis nominauit , tanquam duarum diucr- farum in Metaphyficam lucubrationum authorem. Bcllarminus dc Script. Ec- clef. & Poflcuinub in Apparatu nullam Antonij cxpofitioncm adducunt , bc- nc camcn Scoti , hic cxprcfsc, illc tacitc. Si crgo nullus Authorum , vcl Scri- ptorum collcdor, fiuc corum qui generalitcr Ecclcflx , fiuc qui fpccialitcr, & cx profcflb Ordinis,& nationis didi Antonij , Scriptores rcccnfcnt, nul- hm dc huiufmodi Antonij cxpofitionc mcntiQncm fccit, mirum cft, quomo- do poft 300. & araplius annos vir illc doanffimus hanc noftri Doaoris cxpo- fitioncm ci volucrit afcribcrc , quam tamcn Scoti cfTe & ipfius difcipuh fcm- ^.^ .. V '-'^ pcr
ludicium.
pcr obfcruarant , & loca pcr nos cx ipfomct addu(fta apcrtc conuincunt.
Ad hxc , fi didus Commcntarius Antonij cfTct , nunquid vcl lcucm ali- quam cius mcntioncm in quxftionibus fupcr Mctaphyficam, vcl (fi has puus claborauit) faltcm in Thcologia , in qua paflim Mctaphyflcalia difcutiuntur, fcciflet?
Huc fpcdat alia non Icuis conic£lura, jiam Author huius opcris iib.y. tcxt.17. cxplicata dcfinitionc accidcntis copuIati,dicitin dcfinitionc aJbi non ncccfTa- rio poni homincm , Sed in definitionei inquit, Francifcii 'vel S.T^atritij necejfario fonitur animal. Ex quibus vcrbis cap. i. vita: Scoti prarmiffa: cius opcribus An- tucrpia: imprcfris,argumcntum confcci, fcu probabilcm fuafiortcm, Do<5torem Subtilcm Hibcrnum cfrc,non Anglum,vcl Scoto-Britannum; quia cxcmplo rcm dcclarans patrono , & patri fua: rchgionis Francifco adiunxit patrcm , & patro- num nationis Patritium:fi cnim Anglus cffct, Francifco vcrifimihtcr S. Gcor- gium adiunxiffet: fi Scoto-Britannus,Andream,veI Columbam. Cum crgo Hi- berniac patronum adiunxcrit, Hibernus & ipfc mcrito cenfcndus clt Quo ar- gumcnto longe fohdius fuadctur opushoc non cfTc Antonij Andrcx Hifpaiii,qui ad rcm cxcmplo monftrandam , Francifco non Patritium , qucm fortc parum nouit, fcd S. lacobnm fua: gcntis ApoftoJum copulaffct. Vt huic argumcnto fa- tisfaceret quidam Scoto-Britannns , hocopusScoto dctraxit, prxfati viri do- (^ifllmi auchoritatc fuffultus : quod intcr alia mc mouit , vt conarcr oftcndcrc didam dubitationcm nullo niti fundamcnto.
Supcreft nunc vt ad rationcni , & motiuum prarfati viri ad afTerendum, quod fcripfir dc didi Commcntarij authorc , rcfpondeamus. Fatcor fane rationcm ipfius difficilem vidcri pofTc iis, qui motiua noftra pro hac vcritatc confirmanda hucufquc adduda non vidcrunt ; quibus maturc , & attcnte cxpcnfis facillima apparcbit. Stat autcm dida ratio in hoc, quod in finc didi opcris Icgantur fc- qucntia. Volo autem omnesfiire literam iftam legentes, qHod tam fintentiando, quam no- tando ficuttu fitm dochinam illiM fiubtiltfimi DoSioru ^ cuiuj fiima ^ f£ memoria in bene- diSiione efiy qui fita fiacra) ^ ^ofunda doShiTia totum orbem impleuit, ^fecit refinare loanntd T)uns Scotiy &c.
Ad hanc rationcm itaquc rcfpondco. Cum cuidcntcr conftct cx ipfb ScDto, ram in Mctaphyficis,quam Theologicis qua:flionibus,hoc opus ipfius cfTc ; di6ta vcrba cius cfTc nullatcnus poffunt, fcd Antonij Andrca: , qui opus caftigauit, or- dinauit, & auxit,vt habctur cx titulo ipfius opcris fupra pofito. In his igitur, quz ipfcadiccit dc fuo fcntcntiando , vcl notando,protcftaturfc fccutum Do(Storis Subtilis mcntcm. Addo, cum ille opus hoc antca indigcftum, & inordinatum,in ordincm rcdcgifTct , multa prsEtcrmififTe, primaria prxccptoris fui capita , & (cn- tcntias fcligcndo j & in iis qua: problcmaticc difputabat , alccram tantummodo partcm , qux magis ad eius mcntcm videbatur acccdcre , affumendo ; qujcdam cxphcationis caufa addcndo ; lococius vacua, vcl cancellata fupplcndo ( conftat cx Mauritio etiam in Theologia multa vacua, & cancellata manfiffc ) in quibus prsftandis oportebat nonnulla dc fuo apponcrc, & quacdam aliquando mutarc, & loca corrofa,& cxcfa, aut oblitcrata rcftitucrc, & fcnfum,quando ncccffc crat, conie(5hiris inucftigarc.
Similia fecit idem Author in Scoti quxftionibus fupcr Mctaphyficam , rcftc Mauritio in cpiftola ad Antonium Trombctam , carundcm quiftionum cafti- gationibus prxmiffa , ^m, inquit, accurate caHigauitifrimariafui praceptoru diffa eligendo. £t poft. Sedficut in DialeSiicu, ita C7* htc obfiuriora , ^ dtfficiliord pnttermtfit.
* 4 Vaifi
ludicium.
Vcrifimilc crgo, hasc & plura cffcciflc in caftigationc cli6bi Commcntarij , qui minus tritus, minufquc notus fcmpcr extitit,quam quxftiohcs. Vndc & hic locum habct quod ibidcm Mauritius iifdcm quxftionibus , ctiam poft caftiga- tionem Antonij Andrca: accidiffc fcribit , nimirum quod eArum textm njarie cor- reciiid eratittunc addittoney nunc detraGlione^r^t moru efi anitquu Scrtftortbuj id in mar- gtne annotantibta. Ncquc ncgaucrim prxmifforum occafionc , caftigatorcm aU- quando Dodtoris didioncm , fcnfu fcruato , mutaflfc. Qupd , cum intcgra hac glofla colligerc mihi vidcor ex vltimis vcrbis ipfius. Islam ego , inquit , quantum Japio , quantumque capio quidquid efi htc > quod ipje exprimere intendehat , pes mem eiui rvefiigia fecutud eft. Quafi diccrct opus digcrcndo, in mutationc, omiffionc, no- tationc, fupplctionc, &c. id tantum pofui, quod Dodbof cxprimcrc intcndcbar. QuiatamcnaIicubifanipotuit,fubiungit claudcndo opus : Ideo fi aliquid aliud repugndns fihi inueniatur quandoque^ nuncpro tunc reuocoy paratuj Ithenti animo reuocare, Hasc funt , bcnigne Lcdor , qua: pro vcritatis dcfenfionc , & obicdi argumcnti foIutionc,diccndaoccurrcrunt, dc quibus tc monitum volui, & prxmunitum, nc di<Sbi Authoris lcctio, dc opcris huius Authorc dubium tc rcddcrc poffct. Ex- pofitio noftra ad cius rationcm iis , qui in antiquorum operibus digercndis , & ad praelum parandis , cxpcricntiam habcnt , in quibus multa ex his quas diximus ncccffario intcrucniunt, non extorta, fcd pcrfuafibilis vidcbitur. Tu a:qui bo- niquc confulc , & V a l e.
INDEX
IND EX
SVMMARVM ET CAPITVM
METAPHYSICiE TEXTVALIS.
L 1 B R I I.
S V M M A I. T>e natura O* ^erfeSfione Metafhyficd,
Cap.i.^^^^^ E ordinc cognitionum,
& cognofccncium in
pcrfcdionc : & quali-
ccr cius fcienciz digni-
cas oitendicur ex eius nacurali appcci-
i bilicacc. f^Zl
1. Exponiiur fcienciac nacura,& MccaphyG-
cac dignicas probacuc cx eius cfrenciali
fpcculaciuicatc. 1 1
S V M M A II. T)e caufis , (S' princip^s re-
rumficundum njarias O* repugnantes
interje antiquorum opiniones.
CAP.i.Caufarum in modos diui(io,vecerum- que opiniones de caufa maceriali. 1 8
X. Vcccrum opiniones dc caufa cfficiencc.i 5
5. Opinioncs diflmdioncm a rcbus aufcren- Cium, & recicacacum opinionum cpilo- gacio. } 1.
4. Recicancur opiniones ponencium princi- piaab entibus fcparaca,&: odendituc qualicer antiqui Philofophi aliquahtec quacaor genera caufarum cctigeruc. j f
S V M M A III. tAntiquorum opiniones de rerum caufis^ ac principijsyconfutantur.
Cap. I. Aducrfus cos, qui vnum , & cos, qui plura principia corporea omnium rc- rum (latuebanc. 4t
1. Difcuciuncur opiniones ponentium prin- cipia rcrum incorporea. 47
3. Impugnancur fuse ponenccs principia a rebus fcparaca, feu ideas. 49
L I B R I IL
SvMMA Vnica. De Jpecutatione ^eritatu.
Cap.i. Quomodo facihcas,& difHculcasac- cidunccirca coDfidcracione vericacis.^3
1. Cuius fcicnciz fic fpeculari dc vcriracc, & an decur proccfTus in infinicum in cau- fis. 6s
3. Modusacquircndi nociciam vcricacis. 7 1
L I B R 1 III.
S V M M A I. T)uhitationes multa proponuntur.
Cap. I. Oftcndic caufas dubicaciouis. 7 j
X.. Dubicaciones varix ad hanc fcicnciam
fpcftantcs proponuntur. 74
S V M M A II. sAn ^nita fiientia fit jpe- culari omnia genera caufarum.
Cap.i. Difpucancur difHcuIcaces de caufa- rum , principiorum , ac fubllanciarum cognicionc. 77
1. Examinantur quxftioncs dc gcneribus.8^
3 . An cns & 'unitm fint rcrum fubftantia^. 9 9
4. An numcrus & magnitudo finc fubftan-
cix, necne? lot
y. Dc ideis ; & anprincipia finc in potcntia,
vcl adu , & an finc vniuerfalia , vcl fin-
gularia. lo^
L I B R I IV.
S V M M A I. T)e quibuj habeat prima 'JPhilofephia pertraSiare.
Cap. I. Ens vc cns , & omncs cius partes a primo Philofopho confiderari. 1 09
t. Hanc fcicnciam confiderare paffioncs cn- ds. iit
SvMMA II. De principiorum
cognitione. ^
Cap.i. Ad Philofophum pcrtinerc confidc- racionem dc omnibus communibus principiis. 1 18
X. Concra diccntes poITe idem efte , & non clfc. iit
5.Concra
Index Summarutn
3 . Concra ponentes concradidoria fimul ve-
ra dc eodcra. 134
4. Concra ruftincnces omnia apparcncia cfTc
vcra. 143
5. Concra poncnces medium incer concra-
didoria. 14^
€. Non omnia eHc falfa , ncc omnia vera.
Icera nec omnia quicfccre i nec cciam
omnia moueci. 148
L 1 B R I V.
SvMMA Vnica. NonnuUorum nomi-
num multifliciter diSiorum Jignifica'
tiones diilinguuntur,
Cap.i. De principio. X. Dccaufa. 5. Dcelcmcnco. 4. De nacura.
iji
iy8 \6i
5. De ncccfTario. 1^4
€. De vno. 166
7. De diuifione cncis. 174
8. Dc fubClancia. 17^
9. Dc eodern, diuerfo , & differenth Iccm dc
Jimili , Sc dtfimili. Item dc oppoficis, & concrariis , & diucrfis fpecic. 1 68. alias 178 I o. Dc friori, & Tofteriori. 1 70
1 1 . De pocencia, & poffibili. 175
it.Dc^/i»/©. 177
ij. Dc^>»//. 179
J 4. Dc Ad aliquid. 181
1 y. Dc PerfedOftermirto, hLfecurtdumfe. 18 y
1 6. De babicu , pa(fionc , priuacione , & Ha-
bere. 189
17. De Ex alie^uo, & parcc. 194
1 8. De coco, & multo, & generc. 196 J^.DcFalfo. 101 zo. Dc Accidence. 105
L I B R I V L
S Y M M A L DecUratur de quo ente prima Thilofophia confideret.
Cap. I. De dilferencia Phyficz a quibufdam kliis fcicnciis. lof
X. DifFcrencia Phyficac ab aliis Theocicis , fic modus confiderandi,& defioicndi Me- caphyfici. xo8
S V M M A II. T>eclarantur quiedam entu ^eciesi qua ab hacfcientiafecluduntur.
Cap. r. Excludicur a confidcracione huius rcienciae ens pec accidcns , fecundum vaciasciusaccepcioucs. t\o
z. Quomodo excludicur a confideratione huius fciencix ens verum. xi6
L 1 B R 1 V 1 L
S V M M A I. T)efubHantia agendum ejfei ciim fit primum entium.
Cap. I. Subftanciam mulcis modis efic pri- mum omnium encium. ng
I. Probac variam primicaccm rubftantix.ti o
S y M M A U.n)e ipfa fubBantia tra£latur.
Cap. I. Quot modis dicacur fubdancia , &c.
xij t. Dc fubftancia fcnfibili, & e[uod quid efi.
xx-j 3^ Quomodo aliis a fubftancia compecic dc-
finicio. 130
4. Dc dcfinicione accidencium copulaCo-
rum. 23 1
f . In quibus ({uod quid ejl idcm eft cum co,
cuiuseft. 134
6. Encium alia nacura,alia arce,aUa caTu^&c.
138
7. Nonficri pcr fc formam, vel maceriam,
fcd cpmpoficum cx vcrifque. 145
8. Non dari aliquam formam a fingularibus
feparacam. 1^7
9. Aliqua ab arce, & cafu fieri, alia non,&c.
I o. An parccs finc priorcs coco , & an carum racionesin cocius racione ponatur. x6o
I I. Quz parces finc fimul cum coco , & qua:
non. x€6
i2r.Qua:parccs func fpeciei,&quxnon.i69 ij.Quzpado ex parcibus definicionis fiac
vnum. 174
14. Vniucrfalia Placonicc accepca fubdan-
cias non enre. 178
if. Inconuenicncia quac fcquuncur contra
afrercnces idcas fubftancias cfTe. 181
16. Subflanciam componi ex parcibns , qua:
func in pocencia.Icem ens & vnum fub- ftanciam non e(re. 187
17. Quid propric fubftanciam dicere opor-
ccac. Z90
LIBRI VIII.
SvMMA VaiCA.Deprincipijsfidf- fiantiarum Jenjibilium.
Cap. i, Subftantiar diuifio , & maceriam fub-
ftanciam cfic. 1 9 T
1. Formam cfie de fubftancia fenfibiiium.
'■97
3. Non
& Capitum.
5 . Non formam, fcd compoficum pcr fc gc- nerari,&c. 3 00
4. Qu.o pafto fubftantix numeri dici pof-
fint. J05
5. Quomodo variz finc matcrix variarura
rcrum. 3of
6. Qu3c caufa cft vt definicioncs , & numcri
vnum finc in rebus omnibus,&vnionis maccrix, & formx. 3 09
L I B RI IX.
S V M M A I. "De potentia.
Cap.i. De diuifionc cntis in adum,& po- centiam. 313
1. Dc diuifionc poccniiae in racionalcm , &: irrationalem. 3 i^
3 . Concra ncgantcs potcntiam , nifi cum rcs
cft in adu. 3 18
4. Contra poncntcs omnia cfie pofiibilia.
310
5. Quomodo potcntiz ad a£lum reducun-
cuc. 311
SVMMA II. Tfe ASiu.
Cap.i. Dcdiuifioncadus,& vc aliquid cft in poccncia proxime,& rcmoce. 313
z. Adum priorem cffe poccncia duplici prio- ricacc. 3 17
3. Adum priorem cfl*e poccncia , pcrfedlio-
ne ; & dc adionc immancncc & cranf- cuncc. 319
4. Adum priorcm cffc poccncia probacur cx
comparacione ad corrupcibilia. 3 3 (
f . Ai^um priorem cfie poccncia , perfedio-
nc. 3 3 f
6. Quo pado cx vcricacc , & faificace adus
fic przftancior pocencia. 33^
L 1 B R I X.
S V M M A \.T)e vno infi confiderato.
CAP.i.Quacuor modi vnius cxplicantur.j 40 X. Vnum habererationcm rocnfurac, & mcn-
fura: proprictatcs explicantur. 342, 3. An<i/»»«ifit rei fubftantia , ipfiufque ad
ipfum ens comparatio. 3 47
S V M M A II. n)e vno reSpeSIu multitu- dinUi ^ de contrarietatibuj plurima.
Cap. I . Dc variis modis vniw , & mulcicudi- nis, & confcqucncibus ipfa. 3 yo
1. Concrarictatcm cflc pcrfedam difFercn- ciam ,& quomodo vnum vni concra-- riacur. 3 j4
3 . ConcraricCacem dicerc priuacionem , &
iiabicum , & omncm concrariecacem priuationcm cflc, non h concra. 3 ^6
4. Quo pado dqnmle magno , QcfMruc oppo-
natur. 3 59
5. Quo pado vnitm & mM/ta opponantur.
361 6: Mcdia contrariorum in codem generc cum ipfis contrariis cflc , ac ex ipfis componi. 3^^
7. DifFercntiam,feu diuerfitacem fccundum
fpeciem concrarictatcm cfre. 368
8. Quaz contrarietas facit diuerfitatem fpc-
cificam,&quaegenericam. 370
L 1 B R I XI.
S V M M A I. 'Dubitationes , de quibud in tertio libro habitut efifirmo.
Cap. I. Mouentur dubitationes circa confi- derationcm huius fcicntix,qua: fapicn- tia dicitur. 37 f
I. Proponunturdubitationesde iis, quz in hac fcientia confidcrari dicuntur. 379
S V M M A II. Proponuntur ea , qua ad hu- iusfiientia confiderationem pertinent.
Cap. I. Hanc fcicnciam confiderarc de omni cncc,vc cns eft, & dc principits demoh- ftracionis. 383
£. Quod circa primum principium non con- cingic falfum dicerc. 3 87
3. Soluuncur mociua ponencium concradi- doria cfTe fimul vera,&c. 390
SvMMA III. Tnw* Philofiphia ab alijs
fiientijs difiirentias O* ensper acci"
dens a nuUa fiientia con-
fiderari.
Cap.i. Philofophiam primam ab aliis fcicn- ciis difFerrc cx modo confidcrandi , Sc dcfiniendi, &iIlarumdiuifio. 39^
1. Nullam fcienciam agcre dc cnce pcr acci- dcns , ncc de cncc vero , neque dc for- cuna, &cafu. 398
S V M M A IV. De motu , eiufque diuifio"
nibudi ^ infinito : ^ definitionibtu aliquorum terminorum.
C AP. I . Dc mocu, ciufquc definicionc. 40 1
X. Dcinfinico,&'anficpoflibil;a£luin ma-
gnicudinc, vcl mulcicudinc. 406
3. Mocum pcr fe diftingui a mocu pcr acci-
dcns,&fccundum parccm. Icem,quoc
modis dicicur aiiquid in aliud mucari,
&
Index Summarum & Capitum.
& in quo Przdicamento Gc motus. 4 1 1 4. Quoc modis dicatur immobilc. 419
L 1 B R 1 XII. SvMMA I. De fub^anttA.
Cap.i. De fubftatia fpeculationcm cflc opor- tcrc ex antiquorum etiam opmioni- bus. 4ti
&. Subftantiarum triplex diuifio : &: an in omnibus fcnfibilibus fic cadcm roace- ria, 412.
3. Triacfle principiafubftantiarum fenfibi-
lium, & formas aliquas feparabilcs cfle amateria,&quafdamnon. 41,7
4. Non efle eadcm principia fubftantix , &
aliorum ; &: quz principia eadcm om- nium,&;quoc. 448
S V M M A II. DeJubBantia immobilL
Cap.i. Dari fubftanciam aliquam immobi- lcm , pcrpecuam , femperque adu exi- ftcnccm. Iccm adum eflc priorem po- ccntia. 4 \ 3
X. Quomodo primum mouens mouct.Itero, ipfum cflle primum appetibilium , &: motum cceli localcm eflc. 438
3 . Ptimum mouens cflc fumm^ felix,viuen$,
pcrfeftum , virtutis infinitz , bonum.
441
4. Quotfint numcro fubftantix immobilcs,
ac fphacr« , qux ab eis roouentur , qua- rum motus inueftigat. 445
y. Tot eflc Intelligentias, quot cceIos fccun- dum Philofophum icuius opinio com- paratur,&:accommodatur hac de rc.
4TO 6. Examinantur nonnullx dubirationcs cir- ca primi intclledus inceIle£lionem. 4jt
SvMMA III. De bonitate,f^ natura njniuerji.
Cap. I . Primum mouens efle finem cxtrinfe- cum vniuerfi. Refutantur diuerfaeopi- niones dcrcrum principiis. 4^^
t. Contra ponentes fubftantias feparatas rc- rum prmcipia. Item,ponentcs eas con- ncxas. 4^0
Conclufiones vtilifimd ex duodecim libris Me- tfifhyficorum Artitotelis, quicquid in illit nb ipfo refolmtum efi , mirtn comfrehenfione , (^ hreuitMe complelientes , k DoStore fubtiti coUeEl/t tinfuii qu^que libru per ordinem /r- gi poterunt a pAg 46 y . <jr fequentibttt vfc^ue ad pag.49 5 . inclufiue. iw^wamfMv -
R. P. F.
iM .«tfS
R P F
lOANNIS DVNS
SCOTI ORDINIS
M I N O R V M
T)ILFCIDISSIMJ E XPO S ITI O IN
dtiodecim Lihros Metafloyjlcorum j^ftoults:
AdiunAis ad qucmlibct Librum propriis conclufionibus, ab codem Dodorc mira brcuicacc , 6c compcehcnfione colledis.
CMm Summariis t dr 7(otis R. P. F. Hvgohis Cavelli in Conuentu S. MarU de Ata Cdi in Vrbe S. Theolc^ia frimarij frofejforis.
P R O OE M I V M.
TKVM ctzli circmui fola , Ecclcfiaftici 14. Sccundum dodri- natn Aiiftotclis & curn communiccr requcntium,fcicntia Metaphyfica: , qua: Tiicorica Philofopborum , & (apicntia nominaturj verlatur circa totum cns, &: fignantcr circa fubftantias fcparatas,vt circa nobihorcs partcs fuiprimi fub. icdi: &icle6,quiacircanobiHflimacntia, nobiliflima fcicn- tia cft , intcr omncs ahas fcicntias naturaUtcr adinucntas. Nobihtas cnim fcicntiarum cx nobihtatc oritur fubicdorum ex i. de Anima. Idcirco quafi in pcirfona huius fcicntia: congruc potcft dici ; Gyrum cali , f£c. Vbi defcribitur ciusdignitas admiranda ,quantum ad quaruor , fcihcct quantum ad amplcxumambitibnis magnificae ; jnfKixum corrcdiionis authcnticxjadhiiu inquifitionis amphfica; ; gradum prariationismirificsc.
Primumprobat ipfius gyri contincntia gcncrahs , cum prarmittitur, Gyrum. Ad inftar cnim cuiufdam gyri , fiuc circuh , qua^ cft %UFa capaciffima , fccun- dum Gcomctras , fcicntia Mctaphyficac omnia cntia ambit. Nam vt dicitun. Mct. in prologo : Sapieatis, id cft Mctaphyfici , eji omniafcire, rvtcentingit. Confi- dcratio cnim Metaphyfica gyrat omnia cncia ,fiucimmobiha,&incorruptibi- ha:fiucmobiha,&corruptibiha,inquantum in cis cntis ratio repcritur : pro quo potcft intclhgi illud Eccl. 43. Videarcum^ ^ benedic, quifecit illum : ^valdefpe^ ciofuj eji infplendorefitoje^ gyrauit coelum in circuitugloriafua. Habitus quidcm Mc- taphyfjcus eft quidam arcus myfticus, iacicns fagittas vcritatis contra hoftcs fal- ficatis, ideo cft quafi Jrcuj refulgens internebulaj glornt. Eccl.50. Vidc crgo ipfum, & benedic Dcum,quifccitillumi nam^yrauit cxlum,id cft,totam vniucrfiu- tcm cntium, &fpeciahtcr cntium,quorum habitatio cft in ccelo.
Scot.Oper.tom. ly. A 5ccun
4.«.7.6riv. bif*fe.
MeUfb.
Nohilitm fctenti»rnm vmd* ?
Ttxt. \. Ctm.
§ijUtdrMff*m
txcilltnti»
MttMfhjf!'
Uttmfl^ft^ €* umlnt
■%
$»pk. mi J[- »tm, vH tU- git , fwai ^ttMfhjJiem pMltMnfcif- timm ff»ht ttntrmriMm.
Impiirit dt
mmittl vt- rntitir.
M*etll!t m- ms mlimt feitntimt Im-
Sccuntlum probat cacli influcntia virtualis , ctim additur,^^//: ficut enim coeluminfluitinhxcomniainfcriorajfic fcicntia Mctaphyfica: in omncs alias fcicntias humanas , vtpotc qui habent iftam fcientiam , poflunt omncs alias , & carum principia corrigcrc virgavcritatis,dcfcndcrc hafta probitatis , approba- rc, & rcprobarc norma xquitatis, ficut innuit Ariftot. i. Poftcr. parum antc illud Capituium : Difficile autem eft nojfe, Idcircp dc hac fcicntia pptcft intclligi illud Eccl. ^i.tAltitudinu firmamentum ifulchritudo eius eftj^ecies cosli in yiftone Dei,
Tcrtium probat cfEcacja rcgularis, cum fubiungitur:C;>c«/W /circuiuit qui- dcm jnquircndo dc omnibus vcracitcr finc dcccptionc, & plurimiim cfficacitcr finc dcrc(^ionc, & gcncralitcr fine cxccptionc s &c idco m figura , ipfa cft ficut fluuius Phifon, dc quo dicitur Gcncfis z, fpfe circuit omnem terram Euilath , ri,yi napituraurum , fcilicct fapicnti«e , ^ aurum terra illiffs optimum eft, Euilath intcr- prctatur ftolidus , cuiufinodi fimt omncs fcicnti» humana: dc fc , Mctaphy fica cxccptl.
Quartum probac emincntia folitaris , cum eoncluditur,y3/4.' intcr omncs cnim humanas fcicntias ifta fola prxccllit , & omnibus principatur . Sola cnim cft, cuinulla alia allimilatur. Sola cft, cui omnis alia famulatur. Sola cft, quam omnis alia admiratur, vt admiratiue diccrc poffimus illud Thrcn. i. ^omodo fe- det filaciuitodplenapopulofprincepsprouinciarum 9 ^c. ccrtc fcdct, vt Rcgina,rcfpc- diuomnium cagtcrarum> &c.
SVMMARIVM
SVMMARIVM R. P. CAVELLI.
KIMVS ifte liber eft totm procemialu , tS^ diuiditur in tres Summai, quarumprimacontimt duocapita. Secunda quatuor. Tertia rero tria. ^jSumma fecunda refert antiquorum opiniones de caufts , ac principiu re- rum. Tertia eafdem impugnat. Prima 'z;ero traSiat de dignitate huiujjcientia^quam trtplid medioprobat ThilofephM , primo ex eiw naturali appetibilitate, probans ca- teru fcientiis appetibiliorem ejfe. De quo DoRorpulchra do^rinalia habet hic q .i. rem hancfusetraSians. ^oddicitury '^ifum ejfe aliu fcientiu nobiliorem ^traEfat Do- £iorq.6.de Anima. yide ibi Commentarium. Dealiu duobuj mediii infrafuis locu.
Haac pfo- pofitionem cxamiiut Podor qdatlLi.1,1.
Sitnti» ms- *im* wkuei' mi d*fiiUr»- *»r.
o
SVMMA PRIMA. ^e natura, ^ perfe^ione Metaphyfica.
C A P V T I.
De ordinc cogniiionum , & cognofccn- tiuin in pcrfeaionc •• & qualiier huius fcicntix dignitas oftcnditul: ex cius naturali appctibilitate ?
Mnes homwes natura fcire defide^
TdBt,
luxta confuetudinem , in hoc Ubro , prim& prxmittit proocmium. Secimd6 fubiungit tratfia- tum. Secunda ibi : Quomam verh manifejium. In tota autcm prima parte ad prologxun perti- nente , intcntio Ariftotelis eft ad bcneuolentiam, ic ad amorem iiuius fcientix trahere auditorem. Circaquodduo fiacit. Nam primo reddit audi- torem beneuolum cx fcientiac dignitate. Secun- db ex fcientiz vtilitate. Secunda ibi iuxta iinem prologi : Oportet kutem aUqualiter eitti ordinem conjhtutr:. Circa primiim quatuor facit. Nam prim6 probat huius fcientiaeiiignit«cm , ex eius naturali appctilvlitate. Sccundo ex eius eflen- fiali fpeoilabilitatc. Tertio ex eius Ubenate in- genua. Quan6 ex eius honorabilitate prxdpua. Secimda ibi : ^i*t "Vero non aEliua. Tcrtia ibi: Sed vt dicimfu homoliher. Quarta ibi : Nec tali filiam honorabiliofem oportet. In tota prima parte intendit talem rationem : Omnes homines natu- ri fcire defiderant } ergo maximam fcientiam maxime defiderabunt ; fed fcientia Mctaphyficx cft maxima fcientia ; ergo ipfam maximc defide- rabunt omnes homines : quia maxime cft defi- derabilis, & pcr confequens cft dignidlma. Circa iftam rationcmfic procedit,nam prim6 pcrtra- dlat hancpropofitionem : Omneshomines,&c. in qua flat virtus maioris. Secimdo inueftigat mi- noremibi : Qkoniam (tutem hanc fcientiam qtu~ rimui. Circa primum duo facit. Quia primo fia- cit.,qu6d di<^meft. Secund6 quia mentionem fecerat defcire,8c cognofcere, erati^ huius difHn- guit , & detcrminat de diuerfis gradibus cognof^ cendi in entibus cognitionem participantibus. Secundaibi : Animalia quidem igitur, ^(.Circa Scoti Oper. tom.ir.
priraum duo facit. Primo proponit didam pro- pofitionem. Secundo fubiungit eius probatio- ncm. Secunda ibi : Signum autem. In principio igitur huius libri proponit Ariftot. hanc propofi- tionem dignicatem,& nobilitatcm huius fcicntix virtualiter continentem , diccns : Omnes homines naturafcirc defiderant, (tc, Dcinde cum dicit :
Signum autem eji fenfuum dile^io zpra- ter enim vtilitatem propterfeipfos diligftn- titr yC^ maxime aliorum, qui ejlperipfos octh- los. Non emmfolum vt agamta \ fed ^ nihil agere debentes., ipfum viJerepra omnib(ts,vt dtcawy aliu eligimttf.
Subiungit probationcm didbe propofitiom's, & probat eam a pofteriori , & figno. Circa quod duo facit, primo probat quod didum cft. Secim- do affignat caufam dicH. Seamda ibi : Caufa aM~ tem efi. Dicit ergo. Signum autem ; quod omnes homines natura fcire defiderant ; efl dileiiiafen- fuum : Prtier tnimvtilitatem, fcilicet, fi ad niiiil aliud deferuircnt : propter feipfos diliguntur ; & maxime aliorum , id eft , inter aiios : eum ^tti efi peroculos , id eft , fenfum vifiis, ; non enim folttm vt agamus, id eft, non fblum propter neceffitatem vita ; fed etiam nihil agere conuenientes , vel dt-. bentes ipftm videre, id eft , fcnfum viflis , fra om- nihtti alipsfenfibHS, concupifcimus,& amamus.
Notandum,vt habetur z. de Anima>& in Hbro de Senfu & Senfato , iuxta principium : fcnfus deferuiuHt nobisad duo,fcilicct ad neceflitatem vitz , & ad fcientiam. Nam per fcnfuscognofci- mus fenfibilia nociua,& vtiliaj & fugimus noci- ua,& profequimHTvtilia. Pcr fcnfusetiam gene- ratur in nobis fcientia,nam omnis nofbra fcientia oritur a fcnfu. Dicit ergo Philofbphus, quod po- fito quod ptr fenlus nihil agere deberemus quan- tilro ad neceflltatcm vitae ; nihilominus diligCTc- mus fenfus, pro quanto deferuirent ad habendum fcientiam,vt dicemr. Deindc cum dioit :
Caufa autem ejtyquia hicmaxime fenfuum cognofcere nos facit , (^ multds rerum^drffe- rentias demonjfrat.
Afllgnat caufam di(fH,quare fcilicet fenfiim vifus
maximc amamus, quia fcilicet eft maximc cogno-
fcitiuus, quod probaiur:quia fenfus aliquis poteft
A z dici
rrtLfirtvk.
fum mliit jtnfibm.
Text.com.
I^.&indc. Idcmadfi- nem icrtij dc Anima.
Vnam f9- ttntism ft- gnitilSMeal-
Lib. I.
tirtfrtftrri fontimgit frofttr du».
frAferri (^ fr**msrieo- fingit pro- ffir dm.
ipmtHtsti» AifUx.
Text.eoin
yidt-Do&.q. ^. Mtt. f*i
J^fiks im frineifio lih, '•di Anim0.
Tnt.eom. 107.
Tczr.cem. 7A iade.
poteft poteft dici rpaximc cognofcitiuus <liipii> citer , vel quia ccrtius (circ facit , vcl quia pUura cognofccrc facit : vtrumqup autem habct vi- fus in comparationc ad alios fcnfus j i<ic6 prsc- fertur eis in rationc coenofcitiui. Dicit crgo qu6d cMtfa efi quare fcilicet fenfum vifus prae wiis concupiicimus : quia hic maximf fenfuutn, id eft inicr omnes fenfns , nos C9gmfcanefacit. Ec hoc quantum ^H primum ; & mttltoi rerum Mf- ferentioi nobu demonfirat, id cft>plurcs quam alij, & hocquantunvftd fccimdum.
Notandum quod fenfus vifus dicitur maxime eognofciiiuus, proptcr duo, fcilicct propter cog- nitionis ccrtitudinem ; & propter cognitorum multitudinern. Certitudo prouenit aliquando ex parte potentiaet qui^ quanto virtus cognofcitiua immaterialior cft , tanto eft in cognoftendo cer- tior. Piura ctiam obicda per hunc fenfiam cog- noltuntur , qui^ omnia corpora tam fuperiora, quam inferiora , c^m luccm vel colorem partici- pcnt : non autem alias qualitates fenfibiles, iciU- cet tangibiles , audibiles , & huiufinodi. Qoare autem vifus fit immaterialior, patet ex hoc : quia fpirituaUori modo immutatur ab obiedlo , quam ^ij kn(ns. Aiia enira fenfibiHa immutant aHquo inodo medium vei organum immutadone reali : vifibile autem fblum immutationc intenrionali. Vnde etfi omnis fenfus fit rccepriuus fpecienim fine materia , vt patet. l. de Aniraa, raagis tamen vifus. Obieitum verd tadhis aliquo modo immu- tat organum , & medium, calefaciendo , & frige- facicndo. Obie6him ver6 gufhis, inficiendo ali- quo fapore ipfiun organum guftus. Obie£him autem auditus , per motum corporalem acris. Obie<3xim ver6 odoratus , pcr fimialem euapo- irarionera. Obiectura autcra vifus tantum un- tnutat organum, & mcdium immutatione inten- rionah : non cnim pupilla, vel aer coloratur : fed ipeciem coloris rccipiunt , modo intenrionali. Eft ergo vis totius probarionis AriftoteHs in hoa C\ raagis naturaliter dihgiraus fenfus magis cog- nofcitiuos , non propter vtilitatcfn vita: tantum, fed propter cognirionem : ergo fcire magis na- turaliter defideramus 5 quiaifracognirio nobilior cft cognitione fenfitiiia: nam fenfiriua ad hanc finaliter ordinatur.
Scd contra hoc quod ait AriftoteIes,5*»/«»» «/»- fui nosfacere magisfcire arguitur ^qui^ Philofo- phus in lib. de Scnfu & Senfato dicit , quod caeci nati , habenres auditum , funt magis fapientes, quara furdi nati habentes vifum ; ergo fi (tn(\is vifus magis diligitur.; quia raagis eft cognofci- riuus , fecundum qu6d cognitio ordinatur ad fcientiam,fequitur qu6d auditus fit magis dili- gendus.
PraftereaLeoinfcrmone Pafchas, pratfert ta- ftum Thomae vifui , quoad certitudincm cogni- rionis , vnde palpans clamauit : 7)r>« meits , & pomintis meus , &c. Item contra hoc quod dici- tur , vifum plures differenrias dcraonftrarc : nam taftus plures difFcrcnri^s demonfhat. Nam fen- fus, qui. cft duarum contrarietatum, plurcs difFe- renrias demonflrat quam ille qui eft vnius tan- tiiimfcd fenfus ta£his cft duarum contr^ieutum, {cilicct calidi & frjgidi : humidi & ficd:vifus au- tcm cft ynius tantum,fcilicet albi & nigri.ex i.dc Anima. Praetcre^ Arift. z. dc Generatione dicit, qu6d primac qualitates funt per fe tangibiles : fed poflcrius non inucnitur fuie priori;ergo vbicum- que inuenitur qualitas vifibilis,inucnitur Sc qua-
Metaph,
litasfangibilis, & non econuers6:ergo plures dif- fercnrias nobis demonftrat tadiis , quam vifus. PraEtcrea contra hoc quod ait : c^uoAfenfum viftu maxime diligtmtu. Probo qu6d non : quiafcnfi'.m illum raagis diligimus,cuius oppofirum majris o- dimiiSjCx i.Prioiun}in illo Capit. S^andoauteT» conftertiitur extremitates, in vltima regula,dicitur tjuod magis eligendurn magts fagiendo opponittcr: led niagis odimus pppofitum ta^tusvquara oppor fitum vifus ; quia oppofitum tactus deftmit ani- pial : non autem oppoficum vifus ; ergo tadhun magis diUgimus quam vifum.
Refpondeo quod iftae rationes non cogunt. Ad primum dicendum, quod vifus magis facitper fe ad cognitionem, fiue ad fcientiam.quae eft pcr in- uentionem ; ficut vult Ariftoc. in Jib. de Senfu ^ SenfatOjvbi fupra. Etad Philorophimrdicendum, ficut ipfc ibidem vult : quod auditus peraccidens fblum magis facit ad cognitionem, fiue ad fcien- riam,quae eft per do(fhinam ex hoc,qu6d vox au- dibilis, quae mouet auditum,eft fignincatiua con- ceptuum rnpntis ; & hoc accidit voci , fecundum quod immutat auditum. Si enim eadem voces formai-entur,quaE mod6,&: non eflentinftitutafi- gna ad fignificandura conceptus ; auditio earuni nihil iuuaret addifciplinam. Sienim figna vifibi- lia impofita cfTent ad fignificandum omnes con- cepms,ficut habentMonachi de multis;tunc vifus per illum modura conferret ad fcienti2ra,per que modura nunc confert auditus ; fed voces uint fig- na promprifIima:& propter ijlud videtur linguam eflc datam hominibus 1. de Anima. Sic igitur pa- tct , qu6d quanrum aH fcientiam habitam per in- uenrionem , vifiis facitmacis ad fcientiara : fed quantum ad fcientiam habitamper dodrinam, audims facitmagis ad fcientiam , non per fe , fed magis per accidens : quia fuura obiefStum ex in- fHtutionc fadum^eft fignum conceptus,per quam inftittitionem nihil fibi accrefcit ; vnde per acci- dens auditus magis facitfcire; vifus auremperfe, & dirc6le , mediantelumine naturali ipfiusintel- Ied:us,'Ad illud Leonis,dico,qu6d prafert tadum vifui,non quoad pcrfe, & propriura obie(Shim v- triufqucjfed fortc quantum ad illud corpus Chri- fti magis experiendum per vifum , & per tadum firaul,quam per vifixm fblum. Ad aliud conccdoi quod ta(5his eft duarura contrarietatum, vifus au- tem vnius tantum ; & exJioc fortc fequiturqu6d tatbus non eft fimpliciter vnus fenfusfde quo ali^s) tamen cx hoc norj fequitur qu6d tacflus plures diffcrenrias rerum demonftret : quiaobiecSlum ip- fius vifus,fcilicet lux &'coIor in pluribus corpo- ribus reperiuntur , quam omnes qnalitates tangi- biles, fi eflenr raille : quia cognofcimus fubftan- tias pcr hacc accideKria, vt dicecur in feptirao hu- ius,quacft. illa. IJtrum fnbfiantia fit prior omnium entium c8gnitione : & obie(3;um vifus in pluribus cqrporibus reperitur ,quamobieilumta6bus, vel aiiufcumquc alterius fenfus paniailaris;ide6 vi- fus plures rcs deraonftrat,& magis facit ad fcien- tiam,& ide6 magis diligitur.
Ad aliudde 2. de Generatione,dici poteft qu6d illud habet-vcritatem quando prius cft de eflentia poftcrioris,ficut animal de elTentia hominis ; fed non eft fic in propofito : qualitates enim primas non funt de cfientia lucis : fimiliter illae quah'ta- tcs tangibiles non funt firapliciter prim^ , fed funt primae rcfpcAu fufceptiui.eamra : cuiufmo- di funt hxc infetiora. Vnde & raale allegatur au(5toritas ifta , dicit enim fic ; quod quirtmtu
fenjibi
R'ptrt»t.d. I6.&in i. Atiglics.dift^ 4J--6'»»+.
Sfieniis tut
quiritMr fef inMtntionttm ir doBri- n*m.
Tcxt.co«. 88.expref- fius 3.(ie A- nima. Text. Com.tfS.
Vide Setttim fnper lib.d^ Aiuma f . }.
ObieBnm vL
fuf influri- hus reptritUM quam »lte- rius p»ten:is^ ebieHuOK
^Mlittt
4. ^UHlit*-,
tes tungiH- les inteliigi dtbent primt qualitateti
Summs I
fettjihilii corporu principi* , & iSiul ejl tangitilr. idc6 (blac contrarietates feaindum taihun fi^unt ipccics corporis fen/ibilis, dc quo intendit , & fe- quitur : efUMnuu viftu priorfit taiiu : fjuapr^fter & fiihieElumvriiu , id cft,Qbic^him ; fed non eft obic^him vifus , corporis tangibilis paffio fccun- dum quod tangibiie ; (ed fecundum aliud : & G fic , conuenit natura priiis , fcilicet (ecundum ali- quam naturam communcm corpori gcncrabili,dc quo intendit,& corpori catlefti, cuimmodi forfan cft natura perfpicui. Patet igitur qu6d auftoritas cftad oppofitum: qu6d obie€him viiiis eft prius prioritate falicct coramuniuris ; & ide6 eft in pluribu$« Ad vltimum de rcgula illa (ccundi priorum diccndum , qu6d fallit per inftanriam in tcrminis t nam mclius eft bcnc viucre quim -viuere : & tamen m^s odimus oppofitum vi- 4icre,qaam oppofitum ocne viuere ; quia oppofi- tum viuerc dcftruit viucre & bcnc viucrc Vndc ^» j, Ariftot. 7. Topic. gloflat illam propofirionem fic : nifi eum Mltentm inftrt alterttm:8c vult qu6d illa regula non tencat t quando raagis cUgen- dum includit minus eligcndum : ficur in exem- plo pofito ,.bcnc viuere includit viucrc : fimiliter in propofito : fenfiis vifus includit faifiim ta- £his : & oppofitum tadus dcftniit tadura & vi- flun. Dcindc cum didt :
AmmdiA quidem igttur fenfitm hn- Bentia ndtura fiunt.
Diftingidtdiucrfbs gradas cognofccndi in en- tibus. Circa quod duo facit. Prim6 oftcndit pro-
Eafitum in bruris ratlonc carcnribus. Secundb in ominibus rarioncm parridpanribus. Seamda \\>i:Animalia quidem »g»«<r.Prima induas. Nam primo jJrannittit omniun; animalium conuenicn- tiam. Secund6 defcribit eorum diffcrenriam quannnn ad cognitioncm. Secunda ibi : Sed ex JenjSffu quidem. Dicit ergoqu6d*»i»M/»4 onutia fiuit h^f»fia fffttm natura ,id eik 3 Cecandinii Kl^'^ '*" nanu-am propriam. Rario huius eft , quia im- pofTibile cft rem priuari propria forma , vel dif- fercnria fpccifica : quia iam cflet hoc , &: no^ eflet hoc. Animal cnim conftituitur in cfle fpedfico aniraalis per fenfitiuum , quod eft ha- Dcrc fenfum : nam qua:dam animalia habcnt fen- fus omncs , vt animalia pcrfec^ : quxdam pla- rcs : quacdam paucos fecundum quod funt per- fediora , vel miniis pcrfcAa : onmia tamen ha- bcnt necciTari^ , faltem vnum fcihcct fenfum tadils,Vthabetur ^.de Anima,inxtafinem, & inUbro de Sonmo & vigiha. finc tadhi quidcra animalia hon pofTunt cxiflcrc ; cum pcr ta- ^um cognofcant , qiuc funt proficua : & qux funt corrupdua animaHs ; p\ia quaUutcs pui- gibiles, Deinde cum didt;
Ponit crfplicem animalium diuiflo
ncm. Circa primam problcmaticus cft
Dodor^. difl ^j^.q.^.^. iuxtahcc^n.y. aa
bruta habcanc mcmoriam nccne.vbi fal-
«JST»/!* "^^ ^° ^^^» ^°^ mcmoria , aftus cx quibus
Uzitnrin*. ipfa coiligicur.qui funt vindicano,bcncfi-
?*^ *■ ciatio,nidifica^iD,prouidenua, & difcipli-
nacio. Vidc Scbolium ad qu- 3 hk- Quod
aic in fccunda diuifionc , animaliinn ^»<e«
Scoti Oper. (om. l V^
Cap. I.
Sm^muietf- f»rim tft
TeTt.eom. %%. U indr.
Jam habere frudeniiam ^ intclligc dc pra- dcntialatc fumpta,quia propric difta,fi- nc<lcliberatione,quabrutacarcnt,haberi »"«• ■•» ncquit.Ita ipfe fc explicat hic q. 3 ad qua ^^^^,* hic fc remittit, vt dicetur,inquir,in quac- fnid^dmm. ftionc. Vbi obitcr nota , prius cum fcrip- fiffc in tcxtum, quam circa eu difputafTc quacflioncs , vtin prxfatione operis noca- ui. Circatcniamdiuifionem, confta^cx- pericnriaquacdam bruta nec cicurari,nec difciplinari pofTc ; quaedam vcro miruip in modum cflc difciplinabilia , & de Elc- phantc mira fcribuntur, qucm Ariftot.i. hift. animae c. i. ait intcr omnia mitcm effc y & manfuctudini magis addiclum; Mirama— quodpancgyricafpedaculaexhiberejva- v^^^, rias figuras cffingerc , coronas aflanribus ofFcrtc , & alia ludicra facerc , & litcras cfFormarc difcat , plures fcribunc. Vidc Plin.l.8.ac.uElianuml.6.c.io. Plucar.l.. dc Animal. induftria, & dc Luciniatvidc '-■
Arift^. hift. an.c.9, &Plin.io. Hiftc.a^- vndcplurcsPhilofophi, hifceanimalibus w\
quandam rarionem cribuerunc. Dc quo Pluc.l. dc Placicis^. zo. vbi prohoc citat Anaxag. & Pychagoram. Quod aic cum S!f "^*» Arift apes carcrc auditu , fone incelligi '*"" *^ ' dcbec dc pcrfefto : quia non cft vndc cis dcncgecur omnis audicus,ficuc ncc calpz imperfc£tus vifus, fccundum mulcos, dc qua tamcn minus id apparcc.dixi dc hoc Commcnc.adq.6.Scori,dc Anima. &:in Supplcm ibid.Vidiipfc apesfugiciuas lc- ni fono quafi harmcnia ppr colhfioncm ftd vafa^cnea , ad aluearia reduci , quod fien nequic fine auditu , idquc teftatur ipfc Ariftot. 9. Hift. Animal. c. 40. vbi criamait dubium cfre,an audiantapcs» dc quibus ibi mirabilia r6fcrc.
Exfenfibus autem qitibufdam quidem ip- forum memoria ncnft , quibufdam verh pi ^froperhoc alia quidem frudentia funt : aliAvero difciplinahiUora non potentibuj «rr- mcrari, Prudentia quidemfuntfiae hjbilita^ te difkndi , quacunque fonos audire non fo^ Untiafunt^vt apes,^ vtiquefialiquod aliud genus animalium huiufmodi eft, Addifcunt dutem qu4uunqu€ cum memoria , (^ hunc ha- hent fenfum.
Ponit animalium differentiam : & ponit tfcs diuifioncs in animalibus rcfpc^ cognltionis; ex quibus colligitur triplex gradus cognirio- nis in ds. Prima dioifio eft , quod anima- iium quxdam habmc mcmoriam.: quzdara autcm nOn:ide6 didt quod tx fenfu quihuf- dam horum animalium non fit memoria : qui- hufdam autem fit : Qc dicit cs fenfu fa£bm ^i mcmoriam,vcl non fadam ; nam virrates interio- res puu phantafu , memoria, &c. prasfupponunt cxtcriorqs fcnfus. R^tio huius diuifionis cft , A i quoii
7 Haac tex« tam exami- nac DoAoc q.}.lib. t.
TytfUumS' mMlium di- MJfit in «nlf* mad ctgmm tit
,w' .^
Lib. I.
^t MmmS' tia hMbent frudtntiam, (^ JM4 ncv.
Tartts fri. identi^ irts, ftd vidtAri- fi»t.€.
An'm»ti» fu* linf dim fiifUnsii-
Jiptt nS b4' hnt MdttS,
Text. Cota. <7.& iodc
Crsittt tO' jttititnit in mnimalibi/t tj trifUx.
flii6d animabilibus data eft cognirio fcnfiriua iA ncceflitatcm vitas, & ad neceflitatem propriarum operarionum. Animalia crgo , quae mouentur motu progreflluo , ad aliquid diftans , indigent metnoria ; alias nifi in eis remanerct imprcfllo nicmorialis dc obiefto , motiun conrinuarc non poflent, vfque ad obie6hun quod appctunt. Ani- roalia vcr6 inunobilia motu progreUiuo , vt funt qux dicimtur oftreae & conchae marinae lapidi- bus aflixae , non indigent racmoria, fed fuificit eis ad proprias opcrationes obiedH praefenria : ^ ideo fola imperredta , & confufa imaginario , vc habcant aliquem motiup indetermiriatum , fci- lic?t dilatationis& conftri(fHonis,fecundum quod obie6him eft dele£tabile,vcl triflabile.
Secunda diuifio eft , qua: fcquitur cx prima : quod animalium quaedam habent prudcntiam ; illa fcilicet qua: h^bcnt memoriam : alia ver6 non habcnt : illa fcilicet qux memoria carent, ideo dicit : & propter hoc , fcilicet quod aliqua habent memoriam, aliquanon } hac quidem ani^ malia prudentia funt ; alia fupple nen. Ratio huius diuifionis eft , cum cnim prudentia proui- deat dc fiituris , ex memoria praeteritorum , par~ tes autena prudenti<e , funt tres ; fecundum Tul- lium 2. RhetoricA, fcilicet intflligentia, memoriay & prouidentia : quiaergo fic eft , animalia , quaB carent memoria , nequaquam habere poflunt prudentiam : quae autem memoriam habent , ali- quo modo prudentiam haberc pofltint , vt dice- tiu in quaeftione. Terria diuifio cft , qu6d ani- malium habenrium memoriam , & prudenriam, quaedam fiint difciplinabilia , puta habenriaaudi- tum ; quaedam indifciplinabilia , ea fcilicet qu^ auditu carent ; ide6 djcit: alia vero funt difcfr flint^biliora non potentihtu rnemorari , id cft,ali- qua fimt difciplinabilia , in quo differunt ab his, juacmemorari non poffunt ; nec ppr confequcns unt prudentia ; ergo nec difciplinabilia. Et ex- ponit quod dixerat. Frudentia quidem funt fim addifcere ; quAcumque foKos audire non pQjfunt, id e(i,quae non habentauditum^rf apes; & fiali- ^uod aliudgenui animaliton ffi huiufmodi : Ad- difcunt autemM eft, difciplinabilia funt : qtucun- ^ue cum memoria , & hunc habent fenfum, id eft, «mul cum memoria auditiun habent. Ratio huius diuifionis eft , quia auditus maximc defer- ^iit difciplina acquifitae per dodrinam, & inftru- (ftioncm altcrius ; licet per accidens fecundum Arift. in lib. de Scnfu & Senfato , vt didiim eft iiipcrius. Quae ergo auditu carent, ctfi prudcntia efie pofl[int ; non tamen difciplinabilia : quae au- tem non habent memoriam , & non habent au- ditum,non fimt difciplinabilia.
Sed videtur falfiun quod de apibus hic dici- tur , non enim videntur carere auditu , cum per fbnos paruarum campanarum , & percufliones lapidum , & huiufmodi , congregentur, & quafi teneantur. Refpondeo qu6d hoc non cft cx hoc, quod fbnos illos audiant ; fed accidit propter motum localem aeris mori , & impcUentis apcs: qui motus facit fonos iftos , & caufatur ex colli- fione corporum fonantium ; ficut d? tonitruO dicit Ariftoreles , 3 . de Anima , in finc , qu6d in- terficit animalia , & frangit arbores , & diruitac- dificia ; non quod fonus hoc faciat ; fed ipfc acr forritcr twotus deferens ipfum fbnum. Ex prae- didHs colligitur triplex gradus cognitionis in ani* malibus. Primus eft , qu&d animalium quaedam habcnt mcmoriam, & prudcnriam , & difciplina-
Metaph.
l
bilia fiint : quac fcihcct auditum habcnt. Secun- 4us , quod qusdam mCmoriam habent , 5«: pru- denriam , kd indifciplinabilia funt , fcilicet quK auditu carent. Tertius , qu6d quccdara nec me- moriam , nec prudcntiam habent, nec difciplina- bilia funt. Quartus autem gradus ( fcilicct quod aliquaanimaliafunt difciplinabilia ,& perconfe- qucns habent audiram , non tamen habenr me^ moriam necpmdentiam, ) eft omnino incompof^ fibilis : fenlus cnim comprehendens obiediim per medium extrinfecum , cuiuftnodi cft audirus, eft neceflari6 in animalibus mobilibus motu pro- grefliuo ; quae neceflario memoriam habent , & per confequcns prudentiam,vt patet cx praedidtisj
t^Jia ^uidemigiturimagmatiottibus , (^ tnemoriis viuunt ^experimenti autemparum participant. Hominum autem genus arte d^ rationibus.
Poftquam Philofbphus difUnxit gradus cogniT rionis in animalibus rationc carentibus , nunc difUnguit gradus , fiue ordinem cognitibnis in hominibus , rationem participanribus. Circa quod duo facit, prinio prsfert cognitionem hu- manam cognitioni brutorum animalium. Sccun- do accedit ad determinandura gradus , vel ordi- nera cognitionig in hominibus. Secunda ibi : Fit autem ex memoria. Dicit crgo qu6d animalia quidem , alia ab hominibus imaginationibm , cfr memoriis viuunt ; fed experimenti participant pa- Yum : hominum autem genm , arte & rationibui viuit ; & per confequens experimento.
Notandum quod viuere aliquando nominat primum adum : co modo quo loquitur Arift. 1. Text. Com* de Anima,qu6d viuere viuenribus eftefle:&fi- ™cnt.}7. gnificat ipfum pfle rci,in tali gradu , qui cft viue- 'I^J* re. Aliquando nominat ffecundum adpm , qui eft cxerccre opcra yita: : aiiufmodi funt adtus ienfi- tiu2 parris,& intellediuz : & fic accipitur viue- re in loco ifto. Alia ergo aniraaHa ab homine, viuunt iraaginarionibus , qu^riitum ad aniraalia imperfe<fla, &raenv)riis : & per confcquens etia imaginationibus , quantum ad perfe£ta : & h^ep fimt opera partis fenfitiuae : fed hominum genus, id eft,fpecies htunana,arte,& rationibus,qu3e funt a6lus,vel habitus penincntes ad animam intellc- «Stiuam & rationalcra : horao enim rationc diftin- guitur a brutis. Deinde cum dicit :
Fiat autem (x memoria heminihus expe- 9 rimentum:eiufdem namque rei multa memo.' rid vnius experientix potentiam faciunt , ^ fere videtur fcientia , (jr arti fimile ex^eri- mentum effe.
Accedit ad. detejtpinandum gradus , fiue or- dincra cognitionis in hominibus.Circa quod duo facitiecimd^m quoddupliciter hoc dcclarat,pri- m6 compatandp exp^rimentum ad artem. Se- cund6 comparando artcm, fiue fcienqam fpecu- latiuam ad pradticam. Secunda ibi ; primum qui- dem igitur. Circaprimiun duo facit ; prim6 de- clarat generarionem experimenri &anis. Secim* d6 corapafat ea ad inuicem ; fecUndtim prajcmi- nentiam. Secundaibi: Adagere qmdem. Prima induas. Nampritn6 oftendit;qnomodoexperi- mentum generetur in hominibus. Secund6 quo- modo ars. Secimda ibi : In hominibuf autem. Di-
cit
Summ^ I.
0rtii
Txfirimen- cit cf go quod hamiftibui fit €xperimmtMmyidc(\:f tmm quom»- generanv, ex mtmtna, nam mitltt manorU eiuf' d» *p Jtmt ^^ ^^^ faciunt fotentutm vmm expenenttd^de^, * vnius experimcnd : eodcm modoquo habitus potentianun cognitiuarum vocantur potentis, fcilicet rarionales, quibus facilitantur ad operan- dmn.Vnde addit c^bdfere exfenmentHmvidetHr ftmile fcientie , & arti. Ifta autem /imilitudo po- teft intelligi duplicitcr. Vno modo quantimiad modum gencrarionis , quia ficut fcienria , & ars gencrantur cx acceprione plurium , fic & expcri- mentum. Alio modo quantum ad modum incli- narionis , nam ficut fcienria , & ars inclinant pcr modum habitus,& reddunt homincm facilem ad
Xrandum, fic & experimentum , fcd quia non amnino fimile,ide6 zit fere. Notandum qu6d memcria , & experientia vi- dentur differre ; ficuttotum &pars : autficut vnum,& multa : quia memortM cft refpc£hi vnius parricularis ; fcd experimentum refpedtu plurium fimul, vel vnius frequenter cognid pcr (enium. Deindc cum dicit ;
Cap. I.
Mimtrim,^
txferumti»
^tnmt.
lO
Vidcq. 4.
Hominibtu Mtemfcientid , & arsferex' perimentum euemt-.exferientia quidem enim artemfecit.vt Poliu recfe dicensfedinexpe- rientiacafum. Fit autem nrs cum ex multis experimentalihtis conceptionibuSyVnaft vni- tttrfaluyvelut defimiltbus acceptio.
- Oftcndit modum generarionis artis. Circa
qnod duo facit , prim6 proponit iUutn modum. Sccundo probat illumaudoritatcXiJcit ergo pri- mo ^aodficut experimentum fit ex mermria: itd artex experimento ; quod probat audoritate Po- li,qui in hocredc didt,quod experientiafecitar-' ten,& inexperientia cafum : quod duplidter po- teft intelligi : autquia inexpcrri cadunt, ideft, dcfidunt a reftitudine operarionissautquiafi rc- dc operantur,inexpcrd,hoc eft a cafu : & hoc cft quod dicit : fit autem ars cum ex multis experi' mentalibut conceptionihm fit vna acceptio vni- uerfalit i velut de /imilibui ; ficut enim expcri- m6ntum verfatur cjrca parricularia ; ica ars drc^ vniucrialia. VaJ* ^«r- Notandum , quod ficut cr mulds memoriis r«/««r txf>t. coUigitur vnum cxpcriraentum, liftcndo in con- ww umo' fidcrarionc parncularium ; ita ex experimcnto coUigitur ars,cum in iUis plurimis particulariBus proccditur vltra , ad confiderandum aliquam na- turam cdmmunera, & vniuerfalem , vt patet per excmpla qux fequuntur. Deinde cum dicit :
Acceptionem enim quidem habere , quod CaOik, dr Socrati hac Mgritudine laboranti- btds hoc contulit , dr ita multU fingularium% txferimenti eB, ^uod autem omnibus hu^ iufmodi ., fecundum autem vnamjpeciem de- terminatisy hac ^gritudine laberantibtts con- tulit, vt phlegmaticis,aut (holericis, autsfiu febricitantibus,artis ejt.
Deckrat quoddixit per exemphy lahorantihut circa hanc infirmitatem,fcilicet CaOia & Socrati, contulit A)(»r,puta rcubarbarum, & fic multif aliis particutarilnu : fic inquam cognofcere experi- meiti f/?.-cognofcere aurem vniucrfaliter ^iM<i ommhus huiufmodt determinatis fecundum vaatn
••5
7
fpeciem complcxionis , vcl infmrutaris, vf f W^- gmattcii aut cholericis , aut calorefebrtcttofttthus contulitXci^cet talis,vcl talis medicina,r^ artts.
Ad agere cjuidem igttur experientia ni- j^^i^^
hil ab arte differre videtur ; fed cjr expertos t um habci magis proficere videmus,fine experientia ra tionem habentibus.
qQzftioccm t.li.piimi.
Poftquam Philofophus declaraiut gcncrario- nem arris & cxperimenti , nuiic comparat ea ad inuiccm fecundum prarcmincnriam. Circa quod duo f^dt,prim6 ponit prseminenriam vnius ad altcrum pcnes opcrarionem. Secund6 penes co- gnirionem. Secunda ibi : Sed tamenfcire. Prima in duas,quia primo proponit prsemincnriam cx- perimcnri ad arrem pcncs opcrarionem. Secundo ^xferii ctf rcddit caufam didi. Secimda ibi : Caufa autem "*' '^.V*? tfi. Didt crgo qugd in compararione ad agere, \d ^^ -""l^'' cft,ad operarionem, f xpmVwr/** non videturdif- f^^ ferre ab arte.Q^^yd poteft intcUigi dupHdtcr.vel quia vtraque fingularitcrjicct mediarius , & im- mcdiarius ; vel quia vtraquc cft habitus pradicus, & operariuus iicet difFcrcnter : idco addit :fed expertos magis videmus preficere , id cft , certiiis operari, ipfis habemtbus ww/r«7»,fcilicctvniuer- falem artcm, fine experientta. Vult dicere, quod cxperri cerrius opcrantur atdficibus inexpertis, Deindc cum didt :
Caufa autem efi., quia experientia quidem Ad huc tei- ftngularium efl cegnitio i ars vero vniuerfa'- ^^ ^ocs* lium : acius autem (jr omnes generationes circafingulare funt ; non enim hominem me~ dicusfanat , nififecundupi accidens ^fedaut Calliam, autSocratem :aut aliquidficdiifo- rum^ cui effe hominem accidit. Si igiturfine experimento quisrationem habeatf&vniuer" fale quidem cognofcat , in hoc autemfingulstm re ignorat imultoties quidem curatione pee- cabit ; (ingulare namque magis curabile ejt.
Rcddit caufam didbe przcmincnris. Didt cr- go qu6d caufa qiiarc experri ccnius & efficacius operannTT artifidbus inexperris,ctl \&x.Quia e.x- perientia efi cognitio ftngularium ; ars autemvni- Merfalium,omnes autem fi6tus,\d eft, operariones: & vniuerfaliter mnes generationes , vt circa fingulare ': non autcm circa vniucrfale : quod probat per cxempla indu<SHuc. Nam medicus nonfanat hominem vniuerfalem ; nifi fecunditm accidens : inquantum fciUcet fanat parricularem homincm,in quo refcniatur notura hominis vni-r uerfaUs : ide6 addit :fed fanat aut Socratem, aut Platonem^aut aliquemfif diBorum parriculariter, cui accidit ejfe hominem fub rarione qua fanatun ide6 fequitur ex pr2miflis,qu6d expertus cerriiis operatur : cum ipfe per fe confideret parricularia. Vnde fubdit :fiigitur aliquU fiae experimento ha-. beat rationem, fciUcet vniuerfalcm artcm : cuiuf. modi eft*artifex inex^eitns, & vniuerfale qui^ dem cognofcat , & ignorct fingulare in hoc : vel fub hoc vra'uerfaU contentum , multoties errabit in curatione \ namfifigularemagis efi eurabiU^CC fe : vniucrfale autcm per accidens.
Notandum quod per accidens capinir duplid-
ter.Vrio modo pro ente diuifb contra fubftatiam,
eo iDodo quo quandtas, & quatitas dicuntur efle
A 4 aed
MtJseus M» /4»4f h»mi- ntm vniutr- faltm tiifi fmatpmt <a- cludirMT im »liqu) fingis, Uri,
Aeciitntda.' fltx.
8 Lib. I.
ti
fysfitMmad ftir» , if Ji- JfMtare , «ri
frtfirturtx. f*Hmntf.
f.xctiit Mrs ftfftrimitum Mf trifntf'
acddentia. AHo modo pro efle extra fationem alicuius tenij : quomodo per tale accidens cau- iatur fallacia Accidentis : & hoc modp fupcriora pofluiit icciderc infcrjoribus, & econtra , vt di- cendo fic : Homo eft fpecies. Socrates ejt homo; trgo Socrtues fft fpecies : Hic accidit inferius fu- p? riori : quia Ijon^ini , vr ftat fub illo prxdicato, quod edjpecies , acciditquod pracdicetur de So- !crate,& Socrates eft extra rationem eius. Simili- tpi dicendo fic : Socrates efi indiuiduHm : Socra- tes efi homo ; ergo homo efi indiuidttHtn, Hic acci- dit fuperius inferiori. Quia ipfi Socrad vt ftat flib illo prxdicato , quod eft indiuidHnm,zcciiiit, quod fit homo , vcl qu6d homo de ipfb prxdice- tur, Quando crgo dicitur hic in litera , qu6d So- cratcs unatur, cui accidit efl^ hominem : non eft intclfigendum de aceidcnre primo modo, fcd fe- cimdo modo : quia ipfl Socrati , vt ftat fub illp prxdicato , quodeftfanare : acciditqu6d fit ho- mo : licct alisis illa : Socrates efi homo : fit per ie primo modo. Deindc cilm dicit :
Sedtamenfcire ^ intelligere magis artt quam experimento ejfe arhitramur, ^artifi- ees expertis fapientmes ejje opinamur , tan- tjuam magis fecundum fcire faoientiam omy niafequentem^
Comparat experimentum ad artcm penes co- gmtionem.Circa quod duo facit, nam prim6 po- nit pfxeminentiam artis ad experirticntum penes fcire, & eognitionem. Secund6 probat cam ibi. Hocautem efi. Dicit ergo qu6d licet expcrimen- vain prxftratur arri , quantimi ad opcrationem, Vtdidbum cft,tamcn yfir* & ctiam obuiarc, fcili- cet in difputationibus , magis arbitramur arte. id eft, per artem, quam experimento, & ipfos artifi- (es otinamur effe fapientiores expertis : Sc reddlt caufam , tantjuapt pro quia magis fecunditm id ^uod efi fcire amnes fequimur fapientiam ; vcl ^cundum aliam iiteram : tjuia magis fectmdum idem centingit fcire fapientiam fequentemM cik, fpeculantcm,o»»«w, id cft,vniuerfalia,qux dicun- tur omnia,ratione continentix : fi ergo raagis cft fciens qui confldcrat vniuerfalia ; confequens eft jutificem ?fle fapientiorcm experto : cum artifcx negocieturcircfi vniuerfalia : pxpertusauti^m <;iz~ ca particularia.
NotandiUTi qu6d in tribus proponit prxemi- nenriam artis ad experimcntum. Prim6,quantum adfcirc fimpUciter , fl^ut pofteik probabitiur. Se- cund6,quantum ad obuiarc aduerfarioin difpu- tando. Terri6 , quia ars cft propinquior fapienti* quki cxpcrimcntum ; nam com fapienria fit d? vniucrMifnmis,vtp6ft dicctur j af s qux confi- derat vniuerfalia , magis appropinquat fapienria:, quam e3?p<:rimpntum , quod confiderat fingula- ria,& non vniufrfalia : & quia fapicnria eft npbi- liflima fcientia,vt poftdl dicetur : ide6 ars cx hoc nobilior oftenditur quam experimcntum : quia quod propinqoiu» cfl npbifiori , nobilius eft. Peinde c6m didt :
Hoc autem efi j quia hi quidem caufam fciunt , ilHvero non > ei^perti quidem enim fciunt ipfum quia \fedpropter quid nefciunt, iUi autem froftir ^uid (^ caufam cogno- fcunf.
Metaph.
Artifix *fi magiifcinu, qukm iJiftp. tttt.
TcTt. 4». Scitniig pto^ pter quid ifi cmitr fciin, ti» <jtti4.
«J
Probat di(9am prxcminentiam tribus ratfonf-» bus : qiurum fecunda ponitur ibi : Et omnino fci?ns fip}Hm.tettia. ibi : Amplim autemfenfum. In jmma panc intendit talem rarioncm : fciens caulam & propter qHid,e^ magis fapicns & fcicns illo qui fcit tantum qttia , quia fcientia propter quid nobilior cft, & ccrrior fcientia quia : fcd ar- rifex habct fcientiam propter. ejtud : cxpcrtus au- tem tantum cjuia ; cf go artifex eft magis fdens expcrto. In ifta rarione f]c proccdit : quia primo ponit rarionem. Sccund6 exponit cara per umilc, ibi : ynde architeilores. Didt ergP qu6d hoc au- tem , quod diif^um eft probatur ; «juia hi quidcm, fcilicct artifices , fciunt caufas : illi vero , id cft, cxperti, non. vnde addit;fAr^m» enimfciuntipfum quia :fed nefciunt ipfum proptcr quid : hi aittem, artificcs fcijicct, cognofcunf quia & propter quid.
Notandum qu6d Ariftot. i Jpfterioram, cap. illo. Certior autem fcientia , dicit fcientiam pro- pterquid eflc certiorcm fcienria^«»<i ; &:id$6fi arrifex nouit propter cjuid de his quibus experras nouit fblum ^KM : fequitiu: artificem efte magis Icientem, quam expertum. Deiiade cum didt :
Vnde (jr architeStores (ircaquodlihet qut- dem huiufmodi honorahilioref ,(jr magisfcire manu artificihus putamus (jr fapientiores^ quiafa0orum caufds- fciunt. Jlli verofiiut quadam inanimatorufnyfaciunt quidem^non fcientia autemfaciunt qua faciunt ,vt ignis quodexurit. Inanimata quidem igiturnatu^ ra quadam vttttmquodque herum faciunt^ fed manu. artifices propter confuetudinem^ quihus efficitur^ vtfapientioresfittt quidamt non quia peritiores fint in agendo \ fed qui* rationem haheant^caufafque cogtfo/cant,
Exponit prxdidbm rarionem pcr fimile : & intendit talem rarionem furaptam, a fimili : ficut fe habct ars architcdonica ad arterji manualem: fic fe habct fciens quia & propter qttid ad fcien-» tem ^«»<i tanmra : fedars architetconica eftfa- pientior,& fcicnrior ipfa anc manuali : i.de6 did- turarchitcdtenica ab dp^ic , quod eft princM?s,& riy^yn , quod cft ars ; ergb fimiliter fcien.s quia, & propter quid : cuiufmodi eft artifex , fapientiot &fcicnrior eftcxpcno fcicnte fbium quia> Dicit. ergo qu6d architeSiores putamt(fj4pi(ntiores , ^T nomlutrfs,& magisfcircdtci. quo^cunque goius fcibilp., ipjis artifieibus manu. ideft,manu Ppe- rantibus. Et ratio huius eft , ^«»4 architcdonid zttificesfciunt caufas, & propter cfuid fadtorum, id eft,artificialium : illos autem,id eftmanu ope- ■^''*''«*7 rantcs putamus '.ftent quadam dc .»ft^(ro tnant- pi„fif„,\^ matorttm ;facinnt (»im : ffd qu^faciunt incei- tifieikus wu^, gnitafaciunt, quia caufam ignorant, qucniadmp- ntKtlHw. dum inanimata : vtpuca citm ignis exttrit : ignis autem comburcns ignotat cauum qi^c con\bu- rit. Sed ne aliquis crederqt ommno (imile efle dc adlipnc i|ianimatorum,& manu artificum,fub- iungit difTcrcntiam ; "^am inanimata faciunt vnwntjHodque horum.qu* faciiit . natura quadam, id cft,quodara imp^tu, & neceflitate luriurali : & per hoc diflinguiinttir ab agcntc a propofito ; (ei, nfanu artifices faciunt quxfaciunt per confuetH' dinem : quia pcr aliquern habitum acquifitum per confuetudinem ; quodnon eftdicendumdc uunxmatis, £ftergoumiUcudointcripanimata«
&m^ia
Summ^ I.
«4
>f fi mrthitt' fitnie» jtt* ft (^ -vnA* iicatufi
Art srtlntt- Stnit» vt fm}tTMt tUiis
Sc manu artifices : quia vtraqQc operantor abfque cognirione cauik ; nam ficut inanimata opcran- turordinata in finem^b aliquo agcntc fuperiori; Cic & manu artifices ab aliquo fiiperiori artifice architc<iorcj:e{pcdhieius. Vndc conclodit intcn- tum, quod ex diSlu fatet qu6d non funl fapien- tes aliqui fccundum pradHcos , id cft, operatorcs €lTe,vcl fecundum pracHcos, idcft,fcamdum opc- ratoris habitus,quales funt cxpcrti : ied fecimdum qu6d habcnt rationem vniuerfalcm , & caufam: & propter quid cognofcunt , quales fimt arti- fices.
Notandum quod ars architcdonica dicitur prindpalis ars , ab «Vx*' > quod eft princcps , & ri)(Vti, quod eft ars 5 dicitur autem prindpalior, quia opcrarionem principaliorem habet , & im- pcrium refpofhi alterius. Exemplum, aliqua opc- ratio arris ordinatur ad materiam difponendam, puta CaqwJtaria dolans,& difponcns ligna,quac fimt materia nauis : aliqua ordinatur ad formam induccndam,puta illa,quz componit ligna,& in- dudt formam nauis : aliqiu prdinatur ad vfum fa(fbB nauis,puta Naurica , qua: nauigando vrinu: nauc conftmda , & iam fadlta. Prima poteft did dolariua. Secunda manufadriua. Tcrtia vfualis, & habent fjp fic per ordinem : quia prima cft in- fima,& ordinatur ad fecimdam, vf adfinem,& vt materia ad formam ; quia ipfa imf)onit necefll- tatcra fibi : ficut fotn^a matcriac, & finis his qu* funt ad finem : vnde fecunda eft archice<flo- nica refpedu prima:,& impcrat primaj.Na manu- fa(flor iraperat doiariuo.vt fic,vcl fic,dolet ligna, fecundiun quod fic , vpl fic,funt apta ad formam jiauis inducendam. Quod igitur ligna fic, vel fic, dolanda,ficut manu^d^or nouit caufam , & pro- fter qttid : quia ftilicct cxpedit propter talcm fbrmam nauis : lcd ipfe dolariuus , vt fic, fbliira nouit quia fic dolanda funt ; fed caufam fropter efuid ignorat. Simiii raodo fecunda ordinatur ad terriam , & tcrtia eft architc<flom"ca refpe<fhi fe- cur^iaE ; quia fibi impcrat , vt talem formam in- ducat : quia talis eft ncceflaria ad vfum nauigan- di ; ita quod ipfa manufaftiua, vt fic, fblum no- uit tjHta I fed vfualis nouit propter efMtd. Simili- tcr in propofito artifex nouit propter quid eo- rum,qujc cxpeftus folum nouit tjuia. Ergo arri- fcx eft magis fcicns , quam cxpcrtus , & habetur ptdpofituin. Deinde cum didt :
Artifieei p«f ^f omnmofcientujignum efl pojfe docere, font docere, ^ ^ fjgc artem magis experimentofcientiam
effe exiftimamtu. Foffunt autem hijhi autem
docere nonpoffunt.
Ponit fecundam rarioncm, quac poteft fic for- mari : arrifices poffimt docerc , & non cxperri; ergoarrifices funt magisfcicntes,& magft pcrfc- £ti,ciukm expcrri. Confcquentia patet,quiafcien- ds fignum eft poflc docere , nam tunc vmtm- tjHodque dicitur ejfe perfeElum y tjMande poteji ftbi fimile generare, & facere. 4. Mcteor. Antecedens probatur,quiaarrifexfcitcaufam,<^^ro^rfr^«j«^- cxpertus ignorat , idco poteft arrifex docere,non autem expcrtus : Scirc cnim eft caufam cogno- fcere,& ideo qui canfam fdt , poteft fucere alium cognofcere , & fcirc : cxperri autem doccre non poffunt, quia caufam ignorant : qu6d fi aliis tra- dimt ea,quac experimento nouerunt , porenmt in eis gencrare habitum forfan opinionis , vel cre- dulitaris : non autem fdentificum : cumfdcntia
Cap. I
czpeRi non ft«.
-ddftt
Te«.f.
IJ
'ExetptitMt
illimfrtftfi-
titau ^Mt-
ttirtrmm.
Vnumquod-
qae tanc cft
peifc^u^C.
9
fit pcr caufam. i. Poft. Dicit ergo quM omnino fignum efifcientis ,poffe docere : & ob hoc magis concMpifcmus artem, quam experimentMm : quia magis fumus fciences per anem,quam pcr cxpc- rimcntum ; vnde fubdit quod ht fdlicerarrifices pojJMnt fupple doccrc : ht autem fcilicet cxperri docere ntn pojfunt.
Notandum quod virtus ifHus rarionis confi- ftit in iffci propofirioncqua: colligitur.4. Mcteor. qvd^vnMmtjuodtfMe efi perfe£lttm , quandopotefi generare fUnfimtle.
Sed contra , crgo Dcus pofiet generare alium Deumfibi fimilem : confequenseft falf"um,ergo anteccdens,quod eft propofirio allcgata.Rcfpon- deo,non eft fa<ftibilis alius : propofitio autcm habct veritatem , vt« aliud flmile eft fa<fhbilc. Contra. quia Angelus cft fa<fHbilis:& tamen non poteft fibi fimilem generare : ergoafinuserit perfc(fhor Angelo, fi propofirio allegata vcra fic. Rcfpondeo qu6d propofirio illa fallit : quando prodivfhim aliqucxl eft ita pcrfc(fhun , qu6d ad fui produdionem requiric caufam zquiuocam:& hoc eft propccr perfe(fhonem : fic eft in Angclo. Similicer in vniuods dcficic , quando eft in po» ccnriapafliua tantum : iapis enim dunis quan> tumcunque pcrfe<fhis non poteft gcnerare fibi fi- milem : quiatantum habcc potentiam pafliuan) ad rcfiftendum : durum cnim eft quod refiftit impellenri : fed non habec prindpium agendi qualicaris aifhux. Tunc ad propoficum , Vnum^ tjHodcjue efi titnc perfeElMm &c. licec fcqiutar, quando potefl ge:ierare &c- camen non fequitur, perfe<fhim eft,ergo poteft generarc &c. nifi cum cxccpriohibus fupra!di(fhs.Deindc cum didt ;
jimplifii autemfenfuum netjMi vnum fam pientiam efft ponimm^cum hispngulorum co-^ gnitiones maxime propriaf»t;fed propter tjuid de nuUo dicunt , vtpropter quid ignu calidm ifedquia calidtt^ folumf/.
Ponittertiam raripnemquac fumitiu: a figno, Safmtuntfi & probatur propofitimi : quia nec vnum, id cfl, ^^ "" nullumyff«yi»i , ponimus effe fapientiatn & fdcn- tiam : quia fenfus non cft fcicntia nec capax fcien- riac. Ec rario huius cft : quia his fenfibus maxi- mefunt proprit cognitiones ftngulanttm. Nam vniuerfale vc fic non cognofciciu: k fenfu, & idea fenfus, qui func circa fingularia de nullo dicunt, ideft,cognofcunc propterquid,vt propter quid igniseficalidtis : fed canciim : qiua calidtts efi : fi ergo fcnfus negacur cfle fapiens , vel fciens, pro- prer ignoranriam caufgc & propter tfuid : exper- tum qui fblum nouit ^«i4,non propter quid ; nc- gandum eftefIefcientem,velfapientem.Scdarri- rex qui nouit caufam , & propter quidy dicpciir niagis fapiens & fciens.
Primnm quidem igitur coueniens eft quam^ libet artem inuenientem vltra communes fenfus ah hominihta mirari , nonfplum fro-- pter aliquam inuentorum vtilitatem , fed ftcutfapientem,dr ah altisdifferentem:Pluri- rihtts autem repertis artihus, cjr aliis quidem adneujfaria , aliis vero ad introdu^ionem exiftentihtts , tales iilis fapientiores ejfe arhi- trandum eftpropter id quod illorumfcientitt
advfum
1«
10 Lib. L
nd vfum mnfmt j 'Onde iam omnihas ulir bui iftJHtutis^quanon ad voluptdtem ; neque 4d necefitdtemfcientiarum refertafunt : c^ frimum in his locis vbi vacabant j vnde cir- ca %y£gyptum Mathematica artes primitm conjtiterunt , ibi namque gens Sacerdotum vacare dimijfa eji.
j^fs fpteuU' Poftquam dcterminauit Philofbphus , & di- ttm» *li ru- ftinxit eradus cognitionis , in hominibus ratio- ^^ ''' nemparticipantibus , comparando artemadex- perimentum,nunc facit idem comparando artem fpeculatiuam ad pradbicam. Circa quod duo fa- pt, primo quod didhun eft , oftendens qu6d fpe- culatiua habet magis & tantura rationem fa- f'' pientiz. Secundo adaptat illud quod dixerat ad
hanc icientiam , de qua hoc intendit , quod pro- pter hoc icilicet hzc fcientia meretur nomen fa- pientia: , quia verfatur circa pdraas cau{as,& cir^ ca principia. Secunda ibi : Cuim autem gratia. Prima in dao, nam prini6 facit quod didum eft. Sccimdo rcmouec dubium oriens ex pr«di<iis. Secunda ibi : /n mor^/f^M/ aittem. In primain- cendit talem rationem : iila fcicntia cuius habens meretur nomcn fapientis , & habetur in maiori TCperatione,& honore inter homines , magis eft (apientia: c^izpropter qmdvnHmejuodqtu tale & ilbtd magis: fed ars vel fcientia fpeculatiua eft huiufinodi rcfpedu adtiuarum pradicarum ; cr- go ipeculatiua eft magis iapicntiaquam pra^ca: Minorcm oftendit in littera diccns , quod conue- rtiens efi mirari primum, tanquam dignum hono- re, inuenientem y id eft , illura qui inuenitquam- uis artem , & quivltra omnemfenfum , id cft in- gcnium alioruin hominum , quarit , fcilicet cau- . las rerum & quamcumque ait€xn,non propter v(i- litatem vit£ : fed propter ipfum fcire iblum,quod eft proprium fbeculatiuac : ille inquara eft dignu? admirari,qui nc facit vt fcilicet fapiens , ad inuc- niendura caufas rerum : 8c diftinguens ab aHis, ideft, fciens differcntias rerum adinuicem : fed ^*-* talibus artibus repertii , & aliis pertinentibw ad
necejfariavitt, quales iunt artes mcchanics , & aliquo modo , omnes praiticae : aliii vero perti- nentibus ad introduElionem in aliis icientiis j qua- les funt omncs fcrraocitiales,vt Logica,Grammar tica& Rhetorica , in omnibus , inquara , talibus iam repertis femper tamen Jpeculatiuos arbitran- dumefi ejfefapientiores illis , qui habent artes di- ftas prius repcrtas : propter iUud quod iUorum, fcilicet fpcculatiuormn, velhabentiumfpcculati- uas fcientiaSffcienti* , qiwe funt fpeculatiuae, non funt ad vtilitatcm vitae rcpertas : fed proptct ipsu fcire , quod probat per fignum : quia omnibus aliis repertis, ^»« vel pertinent ad necejfitatem vi-i td,vel ad introduBionem in aliis , vt iam di6tum cft : vel ctiam qua:pcrtinent ad voluptatera;quod dicit propter ahquas fcicntias ad dclcftationcra hominum ordinatas, vt fbrte func fcientiz de lu- dis,vcl huiufhiodi ; illas fpcculatiua: non funt re- pcrt«e ad aliquid iftorum : Quod jpatet, quia fpe- culatiua: fcientiae,prim6 repertae funtin his locis, inquib.usprira6 ftuduerunt horaincs circa talia, ■, vfide & in c/£gypto primo fubfiiterunt artes Matbematica^aam prim6 repertae fttnt <k Sacerdotibus,qui conceffi, & di- miffi fimt ftudcrc circa hu- iufmodi fpeculatiua Mathematica.
Metaph.
ISVMMAKIVM,
Dc inuentoribus Matliefeos tantura B'/«««i», rcfcrt quid alij dicunt. Arift. i , Mct cap. 1-'"^]'^^^ 3 . fcribit Pythagoricos , primos Mathell Maihem»$i- opcram nauaflc. Cum Nilus fajpius in- '*"*"' undatione pofTcfnoncs confudifTct, ad pas difccrncndas inuenifTe iEgyptios Gcomctriam , fcribit Strabo 1. 17.& Hc^ rod. 1. 1 1 . Polyd. dc Rcrum inuent 1. 1 .e, 18. Arithmcticama Phoenicibusinucn- tam , proptet m^rcaturam , quidam pui- tant ; fcd lofcph. i . Antiq. c. 3 . id Abra- hamo afcribit, qucm etiam Aftrologiam ad iEgyptios tuliflc aflecit , cuius inucn- torcs fccundum cum fuerunt filij Seth, nepotes Ada: , a quibus recondita fuc- runtincoiumnalapidea , quae adfidcr^ fpcdabant, nc pcrircnt , cum ab Adamo inrelligercnt omnia diluuio pcricura Pli- niusloui Belo inucntioncm Aftrologios tribuitl. ^. fcdl f.Phoenicibus. dequo Polydor c. 17. Quod dc Atlantc dici- |:ur,merum figmentum eft. Tubal filius Lamec fuit pater cancntium cithara , &C. organo Gen 4 Quinam vcro poftea,ar-r tificiosc Muficam, prim6 compofucrune fub litc cft , de quoPolyd. fupra cap, 14. Mulca de his vidcri pofTunt apud Zuin- gerum in Theatro^vol.y.l.^. & Lacrc. dc vitis Philofoph.
Notandum qu6d vt dicitur, quod in itgypto '7 prius imients fimt artes Mathcmaticae a Sacer- dotibus, rclinquentes occupationcs aUas , cxpcn- fas dc populo accipiebant in ftudio , concefliSf deputati fuerunt : poft omnes alias fcienjias re- pertas , quae vel ad neccflitatera vrtae , vel ad in- trodudiionera in alias fcientias.vel ad delcvtatior n^m hominum feruiebant. Et hoc eft /tgnum, quod Mathematicae, & aliae fcientiae fpeculatiuar, non funt repcrt;? propter aliquod illorum ; fed propter ipfum fcire tantiim. Deinde cum dicit :
In moralihtts qnidem igitur qua fit artu f^fcientiA dtjferentia , drftmilium gencrttrn di6ium ejt.
Rcmouet dubium quod potcft oriri ex praedi- ^is:'quia hominum vfus erat noraine artis, & fa- pientiai & fcicntis : quafi indiffcrenter , n? quis putaret hoc idern fignificare : & efte quafi no- mina fynonyma. Rcfpondet , quod in moraltbus^ ideft,in 6.Ethic. PiBum eji tjutjit differentia ar^ ^'& '"^' tis,&fcienti<tf& aliorum ftmilium generum.
Notandum,qu6d Arift.6.Ethic.difHnguit ha- «"*''**«» bims intelleduales, qui Cimt fapientia,inte/le£tHSy "J^"*/* fcientia,prudentia , & ars : & difFerunt ab inui- cera, penes obieda : quia tria eorura falicct fa- picnria, intellciSfcus , fcientia pertinent ad intellc- dtum fpeculatiuum ; & diftinguuntur pencs ob- iefta. Nam fapientia vcrfatur circa caufas altifli- mas , quae funt principia enris , inquantum cns: llucprimae caufjE fint principia incomplexa , vt
fubftan
e«M,
Summ^ I.
{vh&aisdx immaterialcs ; fiuecomplexa > vt (unt dignitates , & maxime propofitiones , <JU2 dc- monftrationan omnium inercdiuntur virtuali- tcr, ctfi non fiibftantialiter, de quo alias. InteUe- Htu autem vcrfatur circa principia propria dc^ jnonftrationis, qac demonftrarioncm ingrediun- fur fccundum fiibftanriam. Scientia autcm vjsr- (atur pirca conclufioncs : Nam fcientia cft habi- tus conclufionum. Duo alij Habitus lcilicet/>n<- dentia,Sc ars pcrrincnt ad inteUe^him pradbcum; (cddiftinguunturpenes obicftum : quia fntden- tia vcrfatiu: circa agibilia,vndc dirigit in pr*xim, quac cft 3.0do immancns , non tranficns in cxtc- riorem raateriam. Ars cnim cft redaratio rcrum fa(Stibilium , vtpatetcx 6. Ethic. ide6 vdriatur circa fadibilia,& dirigit in operarionem,qu« eft a£Ho tranfiens ; prima autem propric dicitur aftio. Secunda autem fadtio , ilia quaE fcilicct eft tranficns. Deindc cunj didt :
10
Cuius autem grdtU nunc fermonemfdci- mus , hoc eff , tjuia nominatam /apientiam circaprimas caufas , (^princifia exiFiimant emnes.
^ltttfbyJUa Quod dixerat,adaptat ad ptopofitum , volens 0fi etre» pn- oftendere ex didis , quod fcientia Metaphyfica, dfprmttia. quac mctctur nomcn fapienrisjverfeturcircacau- fas,& circa principia. Et circa hoc duo facit. Pri- mp ponit intentam conclufionem. Secando, in- nuit cius probarionem , ibi. Quareficut diBum. Didt ergo , quod illud , cuiiti gratia nuncfemu- nem, ideft,confiderationem,/4«>»«*,de pra:di(9as eft hoc,quod intendimus, folicet quia Metaphy- fica,qu2 cft nominata fapientia , videtur ejfh cir- ca primoi coHfat , & priacipi^. Dcindc cian dicit:
^uarefcut diStum eji prius , expertus quod (juemcumque fenfum habentibus fa-^ pientior effe videtur , artifex enim expertis, K^rchitechr autem manu artifice j (pecula- tiui autem magis aSiiuis, ^uod quidem igitur fapientia , (jr circa quafdam catt- faSt^principiafit fcientia , manifefum ejl.
Innuit talcm probarionem : Quicumque ma- gis confiderat caufas , & principia, (apientior di- citur ; crgo {cienria,qu2 cft iapientia , confiderat caufas,& prindpia. Tenct autem illa confequcn- tia in virtute iUius Maxims : fwut maxime ad f.To. c.1,1. maxime , & magis ad magii : ita Jimpliciter aei ftmpliciter : & eft fimilis modus arguendi : ac fi dicerctur : Quod eft magis terreum , eft grauius; ergo terra eft fimpliciter grauis. Similiter, magis confiderans caufas magis eft fapiens ; crgo la.- pientia fimpUdter confiderat caufas , & prind- pia. Antecedcns autcm iftius confequenri2,qu6d fdlicet tjui magii confiderat caufatfapientior di- citur , ofVcndit Ariftot. indu<ftiuc dic^s : quM ficut diQum efipriiis , expertm videtur e^fa- piemior eis , qoi fcnfiun habent fblum finc cxpe- rimcnto : artifex enim fapientior efl expertis , & intcr 2mf\ces,arcbiteQw, idcft.h^ens fcicntiam architcdonicam , cAfapientior ipfo artifice ma- nuali , qui cft inferior eo. Speculariuas etiam fcicnris funt magis fapietes ipfis actiuis pradicisi Et rario huius cft, quia magis confidcrat caufas, ifte qui fapicnrior dignofdtiir,vt patet cx didtis.
Cap. II. 11
Notandam,qu6d cxprefsc non Habetur i'n lir©. ra flmpliciter , quod expcrtus fit fapientior ha- bcnte fblum fenfiim fine cxpcrimcnto ; tamcn habetur ibi implicite a fimili : quia fic fc videnir habcrc cxpenus ad habentem fblum fcnfiun, ficutarrifcxadexperrura : ideo connumcrat hoc intcrdida fuperius exprefla. Vlrimo concludit intentam conclufionem dicens : .Quod quidem igitur fapientia , id cft , Mctaphyfica , dc qua cfl Qzmo principaliter , fit fcientia circa (fuafdam caufat, & pnncipia^nantfefium efi,ex diiSis. Di-. cit ergo circa quafdam , quia nondum oftenf uro cft circa quas ; fed circa quafdam fimplicitcr, quzcumquc flnt iilar.
SVMMiE PRIMi£ CAP. II.
Exponitur fapicntia: natura , & Mctaphyficac di->
gnitas probatur cx ^ius dlcnriali
fpcculariuitate.
SrMMARIVM.
Ponic fex condiciones fapicncia; , quas omncs pcr ordinem oftcndirconuenirc Mecaphyfica: , inde concludcns ipfam debere {apienciam nominari. In ^ccra parce huius capicis, qux cft fccunda pars principalis huius primas parcis prologi, oftcndicur dignicas huius fapicnciac, fcili- cec Mccaphyficicex cius fpeculaciuicate, vbi in principio diftin^ius nocacuc.
QVoniam autem fcientiam hanc quari^ ^^ mu^circaquales caufas^^ circaqualia principia ,fcientia ,fapientiaft , hoc vtique erit confiderandum. Si itaque accipiat aliquis exifiimationes , quas de fapiente habemusy fortafiU ex his manifefiiusfiet,
Diccbatur fupcrius,qu6d ad oftcndendum di- gnitatcm huius fcicntii cx eius naturali apperi- bilitate,intendebat Arift. facere talcm rarioncm; Omnes homines natura fcire defiderant ; crgo maximam fcicnriam maximc defiderant : fed fdentia Metaphyfics eft maxime faenria ; crgo, &c. Declarata ergo prima propofitione: Otnnes homines , &c. in qua maior rarionis vinualiter conrinetur, nunc inquirit minorem,fcilicet,qu6d fdenria Metaphyfics fit maximc fcienria.
Ad cuius euidentiam fciendum , quod fcienria f^J*^^- maxima dicitur , qux cft de maximc fd bilibus; ^^ •*?"• maximc autcm fcibilia dicunnir dupliciter , vel quia prim6 omnium fdimtur , fine quibus non poffunt aliafdriivel quia funt certiffiraa cogncv- lcibilia : vtroque autem modo confiderat ifta fdentia maximc fdbiha. Nam maxime fcibilia primo modojfunt communiflima,vt ens,inquaD- tum dns, &quscunquc fequuntur ens , inquan- tum ens. Maximc autem fcibiliafecundo modo, funt principia,& caufa:;quas tanto fimt fecimdum fe cerriora, quanto funt priora:ha:c autem fdetia confiderat dc vtrifque,vt patet ex prima conclur fione huius prologi. Virtus ergo huius minorix ftat in hoc,quod Mctaphyfica eft dc maxime fd-> bihbus, quod Arift. intcndit oftendcrc in hoc lo- co ; quod fadt tali modo. Quia fiipponcndo, qu6d ifla fdenciafit fapi€tia,probat qiiod fapicns
vcnetm
11
Lib.I.
Mfuphyfic* verfcmr drca majdmc (cibilia, & per confeqaens 'vtrfaturcir- Mctaphyfica , cum fit maximc Gipientia. Circa f*"**xtme autcm hoc fic proccdit , quia prim6 mouet mo- jo I M. j^^ inueftigandi didam veritatem. Secund6
iuxtaillummodum exequitur de intento. Secun- daibi : Primttm itaqHt .Yixcix. evgo,eiuo»iam , pro quia.quod hanc fcientiam ejUArimtu , quae fcilicet con/ideratcaufiis& principia,vt fiiperius imme- diate eft conclufiun ; confideranaum eft circa <juales cdufM,& tjualia pnncipiafit hdcfcientid fapientia,c^x eft Metaphyficamoc wn^mfortaffis ex his fiet manifeftum , icilicet hoc modo , fi ali- quis nmnerando comprehendat communes exi- ftimationes hominum , (juas hahemtu de fapiente, nam per hunc modum patebit , quod fapientia verfatur circa prima principia , & proprias cau- ias , quje fimt maxime fi^ibilia , & etiam quod veriatur circa communifRma , qu« etiam func maximeicibilia.Deindecum dici{ ;
vide ad Itaque prtmum exiflmamus fafientem i Jjunctex q. cmmamaximefcire^vtcontingit:Accipimus ^nim non finguUrem fcientiam eorum ha- beffttm.
tp Ponit aliquas condftiones conuenire ei , qij6d
Cortditicnes coiifiderat maxime fi:ibilia, & communillima , &
faftenttsfunt pnnias caulas, & principia,& oftenditquodcon-
•''** fidcrare maximc fi;ibilia eft eiufilcm lapienti«e,
QU3E eft Metaphyfica : & diuiditur jfta pars in
iex lecundum qu6d fex tales conditiones narrac
de (apiente. Secunda ibi : Toftea difficilia. T^r-
tia ibi : Aihuc certiorem. Quartaibi : Et magna,
Quinta ibi : Et hanc fcientiarum. Sexta ibi: Et
prtncipaliorem, &c. Dicit ^rgo quod primum ac-
cipimtu fapientemfi;ire maxime , ficut decet , vel
vt contingit , non enirn accipimm hahentem fcien'
tiamjmgul(trem omnium ; hocenim eftimpoffibi-
le, cum illa fijit infinita , qus intelle£hi capi noij
Tnm* een- ^^^^^- Pnma crgo conditio lapientis eft firire
tlitio fufien- omnia, vt contingit, {cilicet in vniuerlali , vt po-
tis eft ftire ftea diccmus. Secunda ponitur ibi ;
Pttfni*.
Pofea diffcilia cognofcere potentem , nec
leuia homini nofcerejjunc dicimusfapientem. Sentire enim omnium ejt commune-.quarefa'- cile^^nonfaphon^ idef;,fapiensefi.
Metaph.
^tcmi* con^ tiit'o eftcog- nofcere diffi- 'ulia.
Et eft quod illum ponimus {apientcm , qui potcft c6gnofi:ere difficilia ex ingenio fiii intelle- {k is : non autem ponimus' fapientem potentem fcire ea , qiix Ipuia fint omnium communiter ad cognofcendum •.fentire enim •.'idtiiy <;ognofcere fenfibilia commune ef} ommum ; quare facile eft illa lenfibilia cognofcerc , & non fophon , id eftj noneftaliquidpcrtinensad fapientera, vt Jic : II- lud ergo eft prpprivim fcirp fapientis , quod non cognofcitur leuitcr k quocumquc. Tprtiam po- nit ibi :
i^dhuc certiorem.
Ttf tia quod
Et eft quod illum accipimus fapientem, qui eft ftt certior"de ^^^^^'^'^^ ^^^, cpx nouit, quam fint communiter his quA no- ^) ^ bis,qiia: norunt. Quartam ponit ibi : pit , qH»m
*i>i. Et magU caufam dicentem fapientem circa
emnem fcientiam ejfe.
QMnrta (m- ^' ^^ ^^^^ iVLuvn. accipimus fapientem , qui
ditio , qHoi
promftius «• liis reddttt rei c»ufam.
§luintM,
quod fitprt- pter ipfum fcire, & nm$ ptoptfftliftd.
??
drca «mnem , id eft, circa quamcimque fcientlam magis poteft diccrc , id eft, reddere , & affignare caufas eorum , qua: fciuntur , & qusruntur , & per confequens poteft magis doccre, Quintam ponic ibi :
Etfcientiarum autemea qudfuiipftus cau- fa &fciendi gratia eligibilis ef.,magis eftfa- fientia^quam (jtta euenientium gratia,
Et eft quod fcientiarum , id eft , de numero fcientiarum eft magis fcientia , cjudt per fe eft ,& gratia fcire, ideft, propxer ipfum fcife magis ac- cipimus cfl^ fapientiam ,& magis eft fapientia, quae eft circa fpeculatiua , quam illa quae eft circa contingentia , id eft,quaE poffujii; eupnire con-v tingenter, puta vitse necefntas , vel deledatio, vcl i^iquid tale .: talgs enim vltra fcire extendunt fc ad aliquod aliud , ficuf flmt /eientiae pradicje : icientia enim fpeculatiua cft volita propter fcire, noij propter uliud : fi eigo talis eft magis fapien- tia;&:habens eam magis fapicns,pcc locum i Coniugatis, Sexta patet ibi ;
Et principaliorem fubferuiente magisejfh fapientem : non enim ordinari ,fed erdinare oportetfapientem : nam hunc ab altero;fedab hocminus fapientem perfuaderi, Tales qui- demigiturexifHmationes , (^ tot de fapten- ti4 (^ fapifntibus habemus,
Et eft qu6d hanc fapientiam accipimus , effe iexta^e^)i4 principaliorem , id eft , digiiioiem famulante , id ^'i*''^ »«» eft,quamilla,qu:Efamulatur,quod probaturex ^'^*"'''' duobus, Tum primo , quia ipfum fapientem o- portet ordinare alfos , & non ordinari. Tum fe- cundo , quia fapientem , hunc non oportet ab alio fuaderi :fed magis ttb hoc/kaderi minus fapie»- tem.
Notandum , qu6d in artibus mechanicis fa- ^(
mul^tesfunt illi, qui prxceptis fuperionim arti- ficum obfequuntur, &iftiimperantcsarchitc<9:o- res , & fapientcs dicuncuif , proptcr duplicero cau-» faiT} di£bm : primo qu6.d ipfi non OTdinantur db alii?, fedpotius cconuerso : quiaars famularia or- dinatur in fincm fiiperioris arris : fjt^t ars naui- fadiua ordinatur in finem vfualis. Secund6,quia inferiores perfuadenmr a fiiperioribus , & non ccorHierso : nauifaftor enim creditipfi nautjc,vcl gubernatori nauis , fcilicet qualem formam de- beat habere nauis : fecundum autem fommunem opinionem fapienti competit ordinare non or- . , , . -f- , dinari ; perfuadere non perfuaderi : quare talis fcientia eft magis fapientia famulajite:& per con- fequens habens eam magis fapiens. Vltiirio con- cludit qu6d huiufmodi tal^ acceptiona habemut communiter defapientia & dffapiente. Exom- nibus praemiflis potfft coljigi vna talis defcriptio nefiriiftiM fapientis : Quodcft quiomnia nouit ficut decet, fapiintM. TI& definibilia ccrtimdinal jter ; & per caufam qux- rens ipfam fcif ntiam proptpr fcire,perfuadere po- tens aliis,& etiam ordinare. Deinde cum dicit:
Jjlorum aut hoc quidem omniafcire vni' uerfalcm fcientiam maxime habentiinejfc^ necejfe ejt : hic enim nouit omnia alitjuakter fubie^a,
Probat citSlas fi;x conditiones oonuenire ei,
qui
fm»fftmvm. mtrfttUetg- Wffich nmmut €m»t*»t»fmk
11
ki hanc texrum eft q.io. Ub,i.
Summ^ I.
qfti «mCdcrat cormmmiflima & maxim^ fabiliat & diuiditur in fex , fccundum quod di(ias iex conditione$probat tali inefle : & procedit ordi- ne , quo poiuit eas fupra. Secimda ibi : Sed fere fimt, Tertia ibi : Scitntuintm. Quaru ibi : Do- ihvtdlis. Quinta ibi : Et nefcere & fcire. Scxta ibi : Mdxime vero, Primo ergo oftendit, qu6d ci, qui condderaf cotnmunia» & vniuer{alia4neft primaconditio (apientis, qua: cft fcire omnia : & intcndit talem rationem : Sciens vniucrfalc fcit aliquo modo fubiefla ei ; crgo /ciens maxirac v- niuerialia, (cit omnia. Didt crgoquod iiionm quz didbi runc , primom eorum ialicec , omni* fctre neceffe tfi ineffe hahenti mdxime vnitterfk- lem fciemutm , id eft , illi qui nouit maximc vni- uerfale : hic enim neuit fttbieBa , id eft, conicnu iiib vniuerfali.
Notandum ,qu6d qui nouit vniuerfalc quo- danunodo nouit contenta fub vniucriali , {ciliccc in potenria &: in communi iSctx hcc confirma- tur quod didhmi eft , in conclulione przcedcntu Non enim oponet , quod qui nouit vniuerfale, (ciat omnia in parriciilari : fcd quod fciat aliquo modo vt conringit , vt (xpius diccbatur. Deinde cian didt :
Feri aitfem^ MffcilUmAfunt homiftibui ad cogrtofcendum , ejudmaxime funt vniueT' falia^riam fenjihus funt remotifsima.
Probat quod confidcrarc definibilia eft fa- pienris, & intendit talem rarionem : Nam omnis noflra cognirio oritnr a fcnfujergoquic magis diflant ^ fcnfu,diffidliu$ eft attiiicerc per cogni- Qoncm : fcd. maxime vniuerfalia funi huiufmodi: quia cum fenfiis fit flngularium , quanto vniucr- falius , tanto rcmorius a fenfii ; crgo vniuerfalia funt difficillinia ad cognofccndum ; pcr confc- quens illi qui confidcrat commumffima , &: ma- jdme vmuerfalia, ineft, cognofcerc &confiderare difficillima, & de iUararione tangit virtutcm di- ccns : S^fere td funt dificiBimA hominihitt dd co^nofcenium,tpi4, maxime funt vmuerfalia ; nam talia fum remmiffima kfenfibtti.
Scd contra dida hic arguiturnam fcicnria quae cft circa difficilliraa,eft incenifHraa ; fi erfro Me- taphyfica eft circa diffidllima , crit inccrTiffima, quod cft contra terriam condirionem fapienris. Rcfpondco, qu6d fi rario condudar vnifbrmiter, non condudit quod Metaphyfica fit incerta iii fe;fed ficut vniuerfaliffiraa funt diflSdllima fcili- cet iftscaufac prim^ vniuerfalcs , dc quibns lo- quitur/unt difficiles nobis : fic & fdentia. Con- tra hoc quod didtur ; quodfcienriaeftpercao- ~&m ; didt ctiam ouod caufse , & prindpia qu2- runtur , ergo non funt notscaofk. Refpondco, qu6d illa principia non funt nota ; fcd funt nohis quacfita : tamen in fc fuilt nota & ccrtifnma ; idcd ait Philofophus xfere. Dcinde cum dicit :
SrMMARIFM,
Vt Metjpfcy Vuit qu6d Mccaphyf5ca,ytcfl nobis a-
bis ilifficiUs, *"^ lcicntiis diffaciIior,ita & iDCcraor,do-.
flcfadiii. ncc pcrucniamus ad cius principia & co-
rum vim capiamus;tunc cnim,non folum
in fc,fcdcciam nobis,ccrtior cfl-aliis fcic-
tiis.dc quo vidc Dod-hic q.3 .& ibi Scho-
*3 lium quartura. Expcrientia conflat, Ma-
theraaricaUa cfTc nobisfacilioTa^qui? pro-
Scoti Oper. tom. IFl
Cap. II.
VmmorfaUa fmmidtfeiU* adugmfttm- dmm^qma-
attti^fica e/H»ftttr. tifma.
pinqniora fcnfui;in mulri? camen funt in- ccrtiora, vt dc cclipfi Lunar, qux finc rc- pugnanria poffcc efle ab alia caufa pra:tcr inicrpofitionem terrx intcr ipfam, & So- lem, & fic de mulris aliis Mathcmatica- libus.
Scientiarumvero certipma funt, qiu ma- Ai. ptimo, xim< friorum funt : nam qu^funt ex fauci»- ''*°*' rihtts^certioresfunt hU , qua ex additione di- cuntur, vt K^rithmetica Geometria.
Probat teniumindle fibij fcilicet efle ccrrio- rem,& intcndit talem radoncmiQuanto fdcnriz funt priorcs, tanto funt ccrriores : fed fcieittia de maxiroc vniucrfalibus funt priores naturaliter; crgo cerriorcs,& pcr confequens habcns eas cer- rior eft. Probat autem maiorem : quia fdenriae, epiafunt ex paMcioribiu^certiora funt eis , qua fe habent ex additione ,Jicut jirithmetica , ccrdor cft, Ceometria.
Notandum, qu6d tanto aliqua fcicntf a cft ccr- rior , quanto ad noririam fui fubiecti fdbilis ha- bendam, pauciora confidcranda requiruntur:quia ccteris paribus , & iacilius , & cerrius cognoC- cuntur pauca , quam plura ; vnde fcicnriz fadiux pra^cx incertiffimz funt : quia habait multas circuitiflantias confidcrarc. Sdentia ergo illa,quz Satwti* ^pu •fc habet cx addirione ad aliam,& pcr confcquens /* hmittjyer plura confiderat , eft inccrriot : quomodo fe ha- *^'»»*m DCt Geometria ad Arithmeacam:ficut paret con- j^^^^ '^ fiderando ea,qux acdpiunt , & qux confidcrant, vt prindpia, vt funt pun£his & vnitas. Nam pun- 6his addit fupra vnitatem fltum , vel pofirionrtn; idco quantum «d hoc Gcoroetria , qax confidc- rat pun^him , incerrior cft , quam Arithmetica, quje confiderat vnitatem. Hoc autem modo fc habcnt fdentix inferiores , & parricularcs ad fcientias vniuerfales ; quia fcmpcr fubie<fhim in- fcrioris addit aliquid ad fubiechim fuperioris : quicquid fit illudUliie fit difFerentia eflentialis , fi- ue acddcntalis. Sdcntia crgo qux confidcrat dc ente,&: huiufinodi conimunifIimis,qualis eft Mc- taphyfica, eft ccaifnroa oraniom aliarum. Dcin- dc cuin dicit :
o^/ vero dr doehina , tjna caufarum efi ffecuUtrix^magis'.natnque hidocentyqui caU' fas defingulU dicunt.
Probat quartum inelTe fibi , quod eft pofte do- cere,& redderc caufam de quxfiris,& intendit ta- lem rarionem : Illa fcientia cft magis potens do- cerc, qux maximc conlidctat caufas : farc cnim cft rd caufam cognofccre cx i . Pofter. & pcr cpn- fequens ille poteft alium doccrc , & facere fcire, qul caufas nouit;fed fdcntia qux confidcrat vni- ucrfalia , confiderat maxirae caufas , & prindpia omnium,qualis eft Mctaphyfica ; crgo &c. Dicii crgo , quod illa fdenria efl dodhiimis, id cft, do- «Jbix : qua magis elf fieadarrix caufarum: nam iBi dpcent alios , qni dejingulis caufat dicunt , id cft, aflignant. Dcinde cum dicit:
Et nofcere,&fctrefuigratia,maxim€ ineji fi,qui maximefctbilis fcientia:naque quifcire frofterfe defiderat^ iffam maxime fckntiam defiderahit\tale autemejl qua maximefcibiUs: Maxime autem fcibtliapnuifta (jr caufa, na frofter hac ^(^exhis alia dignofcunUtr , <^ m$B hdcferfubieiia.
B Probat
14
Lib.I.
Metaph.
Ad hune tex.habes q.
P«»«j ^ bo- mm duplex.
l6 tonum vnU uerfi ejl du- pUx, ir vnU ordinatur ni »Uud,
Probat quintum inefle fibi , & intendit talem rationem j Scientix , quac funt de maxime fci- Lilibus , maxime quaerurrtur propter feipfas , & pon propter alias : fed fcicntiat , quae funt depri- mis caufis , & principiis, funt de maxime icibili- bus ; orgo , &c. Maior patct , quia ^«» dejiderat fcire propter fe,magis fcire maqis defiderat : fed maxime fcientia cft dc maxime fcibilibus ; ergo maxime defideratur , &quzritur propter fc Mi- nor fic probatur : illa per quae , & propter quas alia qu3eruntur , & fciuntur , funt raaxime fci- bilia: fed percaufas , & principia alia cognof- pimtur , & non econuerso ; ergo caufac & princi- pia funt maximc fcibilia. Dicit ergo ,qu6d mf~ tere ,& fcire fni gratia , id eft , per fe ,& non gratia aliorum contingentium , maxime inefl ei, ^ux eft maxime refpeEiu fctbilis fcierlti* , quia focnria aliqua quaEriciu: propter fe ; vnde fiibdi- tur , quod c^ui /cire propter ipfum fcire defiderat, ipfammaxime ftierttiam maxime deftderabit: ta- lis autem , fcilicet maxime fcientia , eft ipfa, quA fft refpeHu maxime fcibilii : fed maximefcibi- lia funt , qaae prima prtncipiafunt , & caufe : rtam propter ea , & ex eis primis principiis , & caufis alia cognofcuntur , qua: funt fubifjdta illi$ primis principiis , & caufis , & non econuers6. Deinde ciim dicit :
tJltaxime vero prittcipalis fcieatidrum , ^ magis principalis fubferuiense, qu^t ceg- ttofcit cttius caufa funt agenda fmgula : hoc autem efi honum vniufcuiufque ; atque id quod totaliter efi optimum in omnindtura.
Probat fcxtum incfTc fibi , & intcndit talem rationem : Illa fcientia fc habet ad alias , vt ar- chitedonica , & principalis ad famulantem, quae confiderat caufam finalem , cuius cau«i agenda fimt fingularia : fed prsedida fcientia , quas fcili- cct eft de primisprincipiis , & caufis, eft piinci- palis f & archi£tetonica refpedu omnium alia- rum , & per confequcns habens illaiB , habet il- lamfcxtam conditionem fapientis. Maior pat?t in fupradiftis : nam fcientia vfualis fe habet ad na^iifadtiuam , yt principalis , &c arcJhiteilonica ad feruilcm : nam confiderat finem eius , & prae- cipitfibipropter hoc, qu6d talem fomiam indu- cat,quiaip{aeft vrilis ad vfum nauigaiidi. Mi- norem'autem oftendit ex hbc , quia gratia cuius agenda funt fingula, eft bonum cuiufque , id eft, particulare bonum , quia particularis finis eft bo- num in vnoquoque gcnere. Illud vcr6 , quod eft finis omnim-n, idHt , in vniucrfo, eft illud, quod eft optimum in tota namra , qucffi perrinet ad confiderarionem fcientiae fupradida:. Dicit ergo , qu6d maxime principalis fcientiarum , & magis principalis , iffkferidU eft ipfa qu£ non ig- norat ;fedw«jf cuius causa fingularia' funt agen- 4a, &hoc bonum, id eft, particulare bonum,quod eft fm\s,cuiujaue, inpafriculari:yc^o»»w»,ideft, tori vniucrfo nnis eft , quod efloptimum in omni, id cft ) tora natura , de quo agit fcicnria de vrii- uerfalibus,& maxime fcibihbus , quia ipfa cft prineipalis , & archite<9:6nica Eefpeftu onmium aliarun),& fibi omnes aliic faniulantiu:.
Notandum , quod optimum in tota natiira, quod eft finis , & bonum torius vniuerfi , vt bo- m^im fcparatum , eft primum mouens , vt in iz. Metaph. fed ordo vniuerfi eft bbnum intrinfc- cum vniuerfi , fed illud principalius : qubniam
boiium tale , quod eft bonum ordinis , cft pro-r ptcr bonum finis , & non econuerso ; ficut bo-r num exercitus eft ordo exercitus , & tale ordina-: tur in bonum ordinis vniuerfi , & non econtrai boniun ergo fecundum, & tertium ordinantur in primum , & non econuerso. Dc primo aucem mouente, quod eft principale bonum , & finis in tota natura, agit fcienria Metaphyficae , vt pat^t 1. huius. Tunc fcquitur iliapars :
Ex omnibus ergo qux dictafunt^in ean- ^J^^^^^^ dem cadit fcientiam quxfitum nomen: opor- quxft^.l.i, tet entm hanc frimorum princifiorum , & taufarnm effe fpeculatiuam : fummum eter nim bonum , gf quod ctitus gratia , vfia cau- farum effe.
Vbi poftquam enarrauit conditiones fapienr riae , & oftendit eas conuenirc ei , qui confiderat maximc fcibiha , quae funt communifHma , & prims caufae , & principia ; concludit ex prasdi- Oi\% , qu6d nonien fapientiae , & confiderare ma- xime fcibilia, funt elufdaii fcienria:. Dicit ergo quod ex omnibtu his , c^us. di^lafunt , eft manifc- fliun , quod in eandem fcientiam cadit , quod qutfitum efl nomtn , fcilicet nomen fapientijB in eandem fcilicet fcientiam , quam omnem elTe Theoricam, Ccilicetfpeculatiuam prtmorum prin- cipiorurp , & caufarum , quae funt maximelcibi- lia , & hoc manifeftiun eft , quanmm ad didas fex conditiones fapientia:, quae manifefte conue- niunt ei, qui confiderat prima principia , & cau- fas : addit tamen , quod bonum , & quod cuius
Finh ejl vn(i
r • i n c • n. J /^ ex CMiln,
caufa , id. cft , fims , cft ma ae numerq cauja- ^
rum.
Notandum, qu6d apud antiquos finis non po- i.jri^^i»,!*. Iiebatur effe caufa , vt dicetur infra , in ifto pri- ««iewTiwV mo : ide6 ad remouendum hoc , &adoftenden- "*^-** **» dum, quod iftius fcientiae , cuius eft coi;ifidcrare primas caufas , eft etiam de caufa finali confide- rare , vt dicebamr in fexti conditioneiramediata ante , addit qu6d finis clt vna caufarum ; id.e6 fcientia , quae confiderat vniuerfales caufas om- nium , hajbet ctiam confiderare vniucrfalem fi- nemomnium , quod eft optjmum in totanatur^ .vniucrfi, vt prasdidum cft.
SFMMARIVM.
Probat fccundo Metaphyficam efTc fpeculatiuam,hinc infercns aliis eiTc dig- jiiorcm, de quo fuse Doft. hic q. 7, & 8, Probattertio etiam folahanc inter fcien- tias cfTe libcram , fcu grati^ fui acquiri, qupd optime exphcat Dodor. Quart6 probatefrcdiuinam, & explicat Dodor quomodo fic dicirur, & quo fenfu.
^are vero non aiiiuaf^ilam exprimum thilojophantibt(s:nam propter admirari hotpi- nes,^ nunc,&primuinceperuntphilofophari: AprincipioqiiidemperpauciorA dubitabtlium P*""lium» mirantes ; deindepaulatim procedentes,^ de maioribus dubitates, vtde Luna pafsionibtts^ de his,qu£ circa Sole, & aflrA,^ de vniuerfi generatione. ^ti vero dubitAt,(Jr admiratur, ignorarefe arbitratur , qitare df Philomythes^ idejifabularum amator^ aliqualiter Philofo-
phus
i-1
Secunda pars ptJDci- palis primx
4fi.feiei.ti» ^«CMhttiiut.
Oplnit dt VMmdigene' fMtien*.
1%
A, l, CMfu
illcmm tfe. Suttm.
Summ^I
fhti t^ '.fahula. nimque ex mirU confiitui- tur : quarefi ad ignoraatiamfitgiendamfhi' hfophati funt , palam quia fropter fcire, /tudere ferfecnti funt , & non njfm du. cuitts caufa.
Hacc eft fecunda pars principalis iftius pnr
tox. partis prologi , & quia hucufque Ariftor.
probat dignitarem huius fcienrix ex eius naru-
rali appedbilitate , nunc oftendit idem ex dus
cflenriali fpeculatiuitate. Circa quod duo fii-
cit : primo probat hanc fcientiam efle fpetukri-
uam per rarionem. Secundi per fignum. Se-
cunda ibi : Tefiatur autem hoc. In prima parte
intendit talemrarionem : Omnisilla fcicntia , in
qua quaeritur ipfum fcire propter feipfum , cft
fpecuJariiu , non praftica : Metaphyfica cft hu-
iufmodi ; ergo , &c. Minor probatur fic : Illa
fcienria ,qua: quacritiu: folum propter fugam k;-
norantiae , imendit ipfum fdre propter fe : fcd
Metaphyfica eft huiuimodi ; quod oftendit ex
hoc , qu6d circa iftam (cientiam , & alias (pe-
ealariuas , ex admirari caeperunt homines philo-
Ibphari ! adrairario autem oritur ex ignorantia;
ijam qui dubitat, & admiratur , dubitare videtur:
philolophari fimt ergo homines propter fugam
ignoranriac. Dicit ergo , quod vero ifta fcientia
noH (\taQiua , id eft ,pra£tica , fed fpeculariua ,
fatet ex frimis phtlofophantihHt z nam per ad-
tnirationem cdperunt homines philofophari nunc^
& primitm : licct difFerenter quantum ad hoc:
quia aprincipio erant mirantes pauca dHhitatiua,
quae fortc magis erant in promptu , vt eormn
caufac cognofcerenuu: : fed pojl , id eft , ex.cogni-
rione minorum , paulatim procejferunt ad maio-
ra : dubitantes de maiorihm , id eft , quaerentes
eorum caufas , vt de pafftonibiu Lunt , puta de
Eclipfl : & de his, e^ua funt circa Solem,& afira,
puta de quanritare,& de moribus ipforum , & de
mundi generationt : nam mundum quidam di-
xerimt generatum a cafli : quidam ab intelledu,
vt Anaxagoras : quidam amore, vt Empedocles.
Certum eft autem, qupd qui dubitat, & admira-
tur, ignorare dicitur ; &propter hoc Philofophtu
dicitur Philomythes,id ejt,amatorfabida:c^oA eft
proprium Poetarum ; ideo comparatur Philofo-
phus Pocta : quia vterque veriatur drca admi-
randa;vnde (v^iv.fabula namque ex miris,id eft,
adniirandisico»i?<««V«r. Concludit ergo conclu-
fionem intentam:^«4re inquamyJ" ad ignorantiam
fugiendam, quam arguit illa adiniratio , philofo-
phatifunt : palam cpiia propter notitiam , fcilicet
propter ifCamfcirefcientiamperfecutifHnt,id eft,
fecuri funt quarentes:^ non caMsa nltcuitti vfus,
vel operationis , quac eft praxis ; & ide6 tales
fcientis iunt {peciilariuae,ficiionpra£tics.
Notandum, quod, ficut didhim eft, dubitario, & admirario ex ignoranria fumunt ortum , cum cnim videmus cfteAus manifefbas , quorum cau- & non videmus , admiraraur drca effe<fhis il- larum caiifarum : ex eo ergo , quod admir^rio fuit caufa inducens homines ad Philofbphiam, idtJb Philofophus amator fabulx vocatur , quod cft propriiun Poctarum. Vndc &• quidam an- «qui , qui de rerum principiis tradbuerunt per quendam modum fabularum , di6U funt Poe- t£ Theologantes : & vt didtur ,, fuerunt, feptem S^pientes- ,dequibus eriamaliquid dicetiu: infra, in ifto primoi Qijia ergo fabula cx admirandis conftituitur ,ide6 PhilofophusPoctx corapara- Smi Qper. tom. IK.
Cap. I is'
«ur, mm & ipfe circa admiranda verfatur, vt pix- didum cft.
Notandura vltra , qu6d cura Ariftot. priiis ^^J^*" vfus fiiit nomine fapientia, nunc vritur Philofo- , ' /^ phia , quod pro eodem fumitur : dicitur enim frimu itt- quod cura anriqui ftudio fapientiae infiftenees uentorvt^- fapientes vocarentur , Pythagoras interrogatus **^ • quid fe profiterctur efIe,noIuit fe norainare fa- pientem , vt anteccfS)res fui : quia prxfumptuo- fum hoc efle cenfebat; fed dixit fe efle Philofb-
!)hum , id eft , amatorcm fapientix : nomen phi- ofbphiae , & iiomcnfapicnris in nomenPhilofb- phi cft mutatum : & hoc nomen congruit prx- fenri propofito : nam ille videtur araator fapien- ria: propric , qui fapicntiam , non propter aliud, fed proptcr fapientiam quaerit : qui autem quae- rit cam propter aliud,magis illud aliud amat, & quxrit ; quia propter quod vmunquodque ta- le & illud magis, ex primo Poftcriorura. Dcin- T****!» dc cura didt ;
Tefiatur autem ipfum quod accidit : nam fere tun^U exifientibus^ quafunt necejfario-r rum ad 1/oluptatem , ^ eruditionem ^ talis prudentia inquiri cepit. Paiam igitur qu/4 propter nuUam ipfam quarimus aliam necef fitatem.
Probat hanc fdenriam effc fpcculariuara ^ Jf^Jf,^;^ figno , dicens j qubd hoc quod didum eft , fcili- y^^ l«iri- cct quod fepienria,velphiIofophia fit inucnta tmr, propter fe , & oropter ipfum fcire , & non pro- pter aliquod, fcilicer propter necefl[itatcm vitar, tejiatur hoc accidens, id eft, euentus circa fapien- rix inuentores ; namfere cunElis iam eii extjie»' tihHi , cjua vel fitnt neceffariorum , id cft , de nU' mero eorura , qux funt neceflaria ad vitam , & ad voluptatem , & quietem , fiue deledtirionem vitx peninenribus , vt dicebatur. fuprk , & ad eruditionem , id cft , ad introdu^ioncm in alids fcientias pertinentibus , vt fupplc fdentix fer- mocinales & potiflim^ Logica. Omnibus, in* quam , iam cxiftenribus , & rcpcrris : taliipru^ dentia, de qua nunc cft fermo, inejuiri capit j cr-. go palam tanquam a figno probatura , quia pn* pter nutiam aliam neceffuatem quarifnui fapiea- tiam , fcd fupple propter feipfam tantum:& pci confequens efl fpeculariua,& non pradica.
Notandum , qubd fecundum intentioncnt ^j Philofbphi , fcientia fpeculariua cft dignior pra- irica : ex hoc ergo qubd probat iftam fdenoam efre fpeailariuara , eius dignitatem putat fufE-. cienter fe probafTe.
Sed vt dicimus homo liber , qui fuimety (^ non alterius caufa efi ; Sic (jr hac fola U- hera efi fcientiarum : foU namque beec fui F'm«P«"' caufa efi.
Poftquam Philofbphtis probauit digm*utem huius-fcientix, ex eius naturali appcribilitate, & cxeius effcntiali fpeculariuhate;nunc oftendit id^ ex eius liBenatc ingemia. Circaquod duo fadr: primb facit quod di<fhHn eft. Secundb ex di<flis coucludit corollarivun quoddam ad cius pertines dignitatcm. Seomda ihl.Propter quod & injie. I|> prima parte intendit talem rarionem:Illa fiicntia efl hbcca , quac eft graria fuiipfius , & nongratia iietafhyjic» altcrius;fc4Metaphyixca icft huiufinodi^a^o, &c. ^'^* 'fi ^ Mjnorcm probat ailmili : quia homo^c didtur J'!*fj*'" ^*' B i Uber, "'
Teicis pan principifif
ta f lol.
i6 Lib. I
liber , jqni eft gratia fuiipfius : {cfuicnim domi* noriun funt , & propter dominos opcrantur, & quicquid acquirunt, domino acquirunt. Dicit ergo (ccund^m quod dicimu4,'ilkhomolU>erejt qui fcilicet efi gratikfmpfitu^dr non efi caufasl- -*»«: V teriut ; fic & htc , fcilicet Metaphyfica i^Cifola • iibera efi fcientiarum , id eft, inter lcicntias j fola naTo^ue efi fuiiffiiu caufa.
Sed videtur falfum , quod hic dicitur,fcilicet
quod Ibla hxc {cientiarum /itgratiafuiipfius, nl
hoc vidctur communc omnibus fcientii* fpccu-
^^uMlhtr in. latiuis , vt patet ex didHs. Dicefidum qu6d ha>c
tiUigi d$hit litera , )b(£jcyo/«»,poteftduph*citpr exponi,vno mo-
■^aT '**"'i^ do prout refermr ad gcnus fcientiarum fppeular
OuipRmtrK- tiuarum in genere : itaquod fupponit lyfola, pro
tia. omni fcientia fpeculatiua, $c iic verum eft quod
{o\x fcientja; fpcculatius fimt gratia fuiipfius,
quia proptec ipfum fcire , & non propter aliud
quacnmrur } ideo liberales propric dicuntur :
fcicntijE autcm , quae ad aliud ordinantur , pura
ftd aliquod opus, vcl vtilitatem, dicuntUF non li-
beiralesjfed potius feruilcs, vt fimt omnes pradi^
cae communiterrfaltcm mcchanicx : alio modo
exponit,quodlitera,yo/4, refcrturad idam fcien-
tiam, quae cum fit circa altiffimas caufas,& circa
caufam finalem omnium , vt praedidhim eft:nam
confiderat vltimum fincm omnium, proptcj;
quod omnes aliae fcientiae ad eam ordinantur,
' lanquam in finem; & ideo ifta fcientia inter om-
ncsrnaxime eft gratia fuiipfius. Deinde cum
dicit:
V Propter quod ^ iujie non humana putetur tius fojfepo. Maltipliciter enim hominum patur^ feru* efi,
Goncliidit cx didliis quoddam corollarium, pcrtinens ad huius fcientiie digm'tatem. Circa quod duo facit. Primo facit quod didum dft. Se- cundo cxciudit errorem quendam iuxtadidla.Se- cunda ibi : Quare fecunium. In prima partc in- tendit concludereex pjraedidfcis , quodiflafcicntia non fit humana poff^o , & intcndit talem ra- tionem. Scientia maxime libera non poteft efle pofrcfllonaturae illius^quaf multipliciter eft mini- ftra;fed natura humana multipliciter cft mini- ftra j ergo ifta fcientia, quae eft maxime liber3,vt praediiJiimeft , non eftpofleffio humana. Dicit prgo quod propter hoc,quigi, fcilicetiflafcicntia cft maxime libera : iufie eitu poffefiio nonputetur humana, mulris j^nim in locis, id eft, qu^um ad multa natura humana minifirfi efi.
Notandum , qu6d natura h«mana dicitur mi- niftra, po qu6d multis neccffitatibus fubditur,pro ftaitu vix,ex quo acciditqu6d frequentfcr dicimus illud quod proptcr fe qiKcrendum eft, nonhu- mana putatur cius poflefuo. Vndc licet mcUus fit phjlofopharijquamditari : nontamcn indigenti, vt dicitur tcrtio Top. lUa ergo fcientia, quae pro- pter fcipfam quaeritur,cft, quae non competit ho- mini , vt poflcllbri , qui ad libitum vti potcft & iiberc : illa autem fcientia, quae propter fe tan- tum quaeritiur , non potcft homo Eber^ vti, cum ab ea frequenter impediatur , proptcr neccffira- tem vjtae. KcOcc ergo Metaphyfica non eftpoflef- (lo humana, quia non fubcft homini ad nutiim, cijm ad eam perfc(%e non valeatperuenire , illud tamcn modicum, quod dcea habct,praeualct om- nibus, quae per alias fcientias cognofcontur. De- inde cum dicit:
Metaph.
Vt natura ^tmtuM di' fltttr mnf. Jhm.
Capu4>
f^iiemeJe idetttphyfic» ntneflfojfef. GokuttumitX
^udre fecundum Symonidem folus qut-^ dem Deus hunc habet honorem : virum verh non dignum quaren qua fecundum fe eji faentiam.
Exciudit crrorem quendamiuKtadiAa. Circa quod tria facit, prim6 przmittit errorem.Secim- d6 ponit caufam erroris. Tertio exclutlit illam caufam. Secunda ibi : Sic autem dicunt. , Tertia ibi : Sednecdiuinum. Dicit ergoquod haec fcien- tia non eft humana : immo fecunditm Symoni- 4(tn,(^i fiiitquidampoetaficdi<n:us -.foltu Detu fic humhabet bonor e,iei]xcti qnod velit iftam fcic- tiam, qujE eft tantum propter fe quaerenda,v»>*», ^
id eft hominem,wo» ejfe diqnum ^werere hacfcien-s ,
tiam e[u<t efi fecimi^mfeXa^^lt fecundum fuam %
conditionem : vtpotc qua: non ordinawr ad nc« ccffitatem vitse hominis : quafi diperet qu6d fo- lus Deus habet quaerere hanc f^entiam,&non homp. Deinde eum dicit :
Si autem vera dicuntilU quidempoetx'. quia diuinum natum efi inuidere hac in r<r, id ipfum contingere maxime verifimile : & in-' fortunafos eos homineseffe, quthac fuferfua qUdrunt.
Ponit caufara erroris, proucniebat cnim iftc crror Symonidis ex .erj:ore aliorum Poccarum,qui dicunt qu^ diuinum, ideft , res di^ina inuidct : ita qu6d cx inuidia Deusnon vult ab hominibus haberi ca , quae ad fuum honorem pettinent,& hoc contingere maxime iufti:m eft, fi in aliis ho- minibus Deus inuidct : multo inftius in hoc, fci- licet in fcierttia ifta , quae eft honoratiilima intet pmnia. Nam fecundum opinionem (Rontm,opor- tet homines imperfedos inforomatos eftcjforniT natos enim homines dicebant,qiianda( Dij eis flia bona communicarevolebant : fcd ex iuuidiabo- na fua Deus eis communicare nolebat : fequitur, pmnes extra perfc£tionem huius fcientix exiften- tcs, in^pcrfedos elle , & infortunatos. ^ vDtMf^
Notandum , quod ex hoc loco videtur pofft firnii hoc argumentum : quod etiam fccundilm fjftji^u ^^ mentem Arift. Deus non eft agens ex ncceffitat^ it&io, naturae , cuius oppofitum communiter tenctur, Nam, vt dicitur , fi Deus eft inuidus, orones rcli- qui ab co enmt infortunati : fed l>oc non fequi- tur , nifi bonum aliorum fit ab ipfo Deo volun- taric agente c fi cnim neccllari^ agat quan- qqam inuideat, aget : nuUus ent infortun^ms. Sti hoc non cogit : quia Arift. non loquitur ex intentiorie proprii ; led antiquorum Poctanim, qui forfam concederent Dcum agere ex libertate voluntatis, nonneccffitatenaturae' licetoppofi- tum Ariftoteles itic4c opinatns. Deinde cum dicit;
Sed nee diuinum inuidam effh coouenit: i*
fedfecundumpreuerhia^ multu in rehtu men- tiuntur Poet^,
Excludit caufam errotis , dicens , quod diui- num, ideft, res diuina , puta Deus , non conti/t- git ejfe inuidum , & ide6 di(Slo Poctanim non efl crcdendpm : quia fecundum protterbium, Poita multa mentiuntur.
Notandum,qu6d inuidiain Deo cadcrc n5 po- tcft:tum quia inuidia dicit paffioncm,quia eft ap- «»«j(/ ,•«»/. petitus doloris in contrarium , qui Deo omnino tHa «» Deim
repugnatj
Summ^ I.
Cap. II.
■^Mdtrt iM- r^ugtut i, vxm quia quantum ad obiedhnn inui-
f*»'. dia cft vel refpofhi maioris : vel eius qui cre-
AtmT*'^' 4*t:ur, vclfperatureflemaior :nullus autem eft
^ , maior Doo, nec eflc poteft,quod Dco notum eft:
& ideo inuidere non potcft : Tum (& eft qua/i
idem)qiua inuidia eft triftitia de prolpcritatc ali-
cuius, quatenus bonum alterias putatur diminu-
do boni prpprij , quod in Oeo acciderc non po-
teft : quia Hium bonum diminui non potcft ex
bono alterius : quinimo ex eius bonitatc , ficut
fbnte indeficienti,cffluunt bona omnis trcaturje:
qnare radix & fundamcntum illorum Poctarum
^dfum eft, vnde Plato ak, qnod a Deo eft remo-
u omnis inuidia. Deinde cum didc :
Quaru fars princi. filit primi:
Mtta^hyf** 0tiufcientU$ ktifrmtr.
flubi ftlm, v*l m»ximi 'D*u« hMbtt Met»fhyfi. aua.
Uec taii alidm hottorahiliorem opertet exi- Jtimartiuam maxime (iiuina,(jr maximi ho- noranda^ talif dutem dufliciter vtique erit folum\ quam enim maxim^ Deui hahet , dca fcientiarum ejl:vticjueftfit dtuinorum alitjua: fola aute ijla ambo hacfortita ejl: Dem enim videtur omnibut caufa effe , ^ frincifium quoddam : dr taUmfcientiam autfolm , aut maxime Deus hahet. Necejfariorts hac qui- dem igitur omnts, vero digniornulla.
Ponit quartum medium , ad probandum dig- nitatem huius fcicnriz , quod fumitur ex eius honorabilitatc przcipua : & intendit talem ra- cipnem : ifta icientia eft maximc diuina ; ergo maxim^ honorabilis , & pcr confequens dig- niilima. Conlequenria apparet , quia Dcus eft honorabitior omnibus rebus , crgo (cicnria diui- iia erit honorabilior omnibtls aliis fcientiis. An- eeccdens probat dupliciter , nam lcicntia diuina dicitur,vel rarione fubie£ti habcnris,quia fci- licct Deus eam habet ; vel rarionc obicdi , quia cft dc diuinis : vtroquc modo ifta fcientia cft di- uina. Dicitergo ,quod«<»« ojfortetexiffimart a- liam fcientiam effe henorabtliorem tali , id eft > quam ifta : nam ipfa eji maximi diuina , & r/U- xime hmeranda. Quod probat , quia ea fola efi talis diuina dupliciter: ijttam enim maxime ha- bet Deut , ctiiuiraodi fuppleeft Mctaphyfica , di- €c3. dea fcientiarHm r^ , id eft , de numcrp fden- darum : vel eft diuina quam maxime Dem habet iterum quantxmi ad fecimdum , nam & fi tjtia, Jcilicet fcieatiajh diuinomm , id eft , dc diuinis : ca tamtn , id efi, iftu ,fortita eft hac ttmbo , fcili- oet quod eft de diuinis , & maxiroc cam Dcus habet. QuQdaQtemfitde diuinis,probaturcum fubdit i Dew enim videtttr efe tpttddam caufa- rum amnibut , id eft , inter omnes caufas Deus cft prima caufL Cum prgo ifla fdcntia coniI> derctdepcimis caufts , vtprzdiAura eft , fequi- tur quod tnaxime confldcret de Deo. Subdic autcraquantura ad primam conditioncra fcien- ciae diuinz , quod talem fcientiam de qua nunc eft fcrmo , aut folut Deut hahet , aut maxime, £t ex his finaiiter concludit , quod liccc alix fd^ntis ab ijla omnes fint magis neccflariae ea, id eft , quam.iUa , fcilicet ad vnlitatem , vel pe-? ceflitatem vic£ :,noa vlU xmen dignior quam ifta.
Notandum , qu^d cikm Dcus fit incomprc-' henfibilis ^ quacunquc creatura ) prout fcilicet incomprchcnublUtas dicjt , vel negat .adaequa- tioncm a<9ais ad obio&un j ideo fdentiam Mp» topljyficam , prout cft de D^puut fplus Dws Scoti Ofer,tem.ir.
17
habet : aut raaxime. Solus quidem habet feam- dum perfc(5lam compreheniioncm : fcd maximc habet,eo quod etfi ab hominibus habetur, non tamen vt poflcflio , fed ficut eis .aliquid a Deo commodatum. Tunc fequitur iila pars.
S y M'M A RI V M. i
Sccundo pribdpalitcr oftcndit digni- caccm huius fdcnci£}Cx cius vcihcace quz cft, vc cognitis caufis, ceffcc admira' tio , & ignorancia ; quod exponic opcirac Do£bdr de immenfurabilicace diamecri, & coflac , quam hiccangic Philofophus. Vidc Do^. i. d.. 2.. q. 9. & Euclidcm ab ipfo ibi cicacum.
Oportet autem aliijualiter cortftituere or- dinem iffim ad eontrarium nohis^qua afrin' cipio quafionum. Incipiunt quidemenim, vt diximut , omnes ah admirari , vtft cum mira quadamfpeHantur, causa nondumper- fpecfa , miranturquefiita res fe habeat , vt circa Solu conuerfiones, aut diametri quadra- tiincommenfurahilitatem: mirum enim vi- detur ejfe emnibusfi quid mimmorum nunc menfuratttr. Oportet autem in lontrarium vt ad dignius iuxta prouerbium confirmare, qt^emadmodum (^ in hu cum didicerit: ni- hilenimita mirahiturvir Geometricus,quam fi diameter commenfurabilis fiat. ^a qui" demigiturfit naturafcientia quafita diSfurn eft , ^ qua fit intentio , qua oportef adipfci quafiionemydr totam methodum,
Poflquam Philofbphus induxit auditorem ad amorcm huius fdendx , cx eius dignitate , nunc ^j? inducit ipfum ad idem cx dus vrilitate. Vtilitas ^^ aute huius fdenrix eft,qu6d ifla ordinatur ad no- ririam caufarum ex rebus:qux fumma vrilitas cft: ham ex nodtia caufarum depcndct notiria om- niumalionun. Hocautemdeclarat,oftcndcndo ad quem finem illa fcientia ordinatur : quia fcili- cet ad contrarium eius , quod fuit in prindpio philofbphanribus : illud autcm fiut admirario & ignoranda , & ideo finis huius fcientis cft cerri- tudo cognitfonis , quod eft oppofitura ignoran- rix , & admirarionis : & hoc eft quod ait , quod oponet confirmare , id cft,terminarc ad coiitra- riumearum,quae a principio,quaE(b'onmn:nam il- la fcienria inccpit a quzfHone , & dubitarione,& terminamr ad condicionem , quod eft certimdc} lAtb Cahdit,incipfunt enimyVt diximttt,a principia ab admiratiene: qua: admiratio erat fi rcs fe ha- bent, ouemadmodum mirabilium anthomata , id eft, cafualia, quac videntur a cafii mirabilitcr euc- nirc : nondum fdlicet illis philofbphandbus primis , fpeculanribus caufam , vt circa con- uerfionem Solis ,qux fit in duobus pundtis de- fcribcnribus duos Tropicos , a^ftiualera fdlicc, & hyemalcm : quorum pun^rum priinus, qui dcfd^ibit Tropicunj iefliualcm , ef^ pun- tbxs Cancri ; fccundus , qui defcribit Tropicum hyenulero, cft primus pundhis C^pricorni : non erlira fpeculantibus drca cauflm minimomm Ccita. caufa erit admirario : ficut Gcometri-. qs dJ^etrum ^Qit non commenfurabilem , 9 ) hiiam
Secuada pars priaci- palis prolo.
34 fuiii Met0-
rut ,jl ctrtuudi.
i8
Liber I.
Mirumqmdcmvidcnu ,quod aliquid quod non .eft minimorum, id cft, de numero indiuifibilium Xion menTuratur omnibus , id jjft , cuicunquc alij diuifibili ; nam pon menfurari vidctur cflefolius indiuifibilis : ficut vnitas, quae etfi non mcnfura- tur ; tamen ipfa menfurantur alia : conftat autcm qu6d diametrumqiiadrati, & latcra eius nonfunt indiuifibilia , nec minima. Addit autem quod cum inquifitio Philolbphix ab admirarionc in- ccpit , oportet proficcfc , & terrainare ad contfa- rium , & addienius ,iuxta vulgare prou/srbinm, quod dicit , qiwd f?mper proficere eft in melius: hoc autem contrarium & dignius cft cognofcC- rc caufas corum , de quibus prius admiramur> quiaqu^mdohomincs iam (ciunt caufks , non amplius admirantur , ficut apparej in exemplis di(Skis : non enim ita miraljitur Gcometer , fi dia- meter non fiat commenfiurabilis : ciim fcilicet ffiltfiK. fciuerit caufam huiu». Vltim6 epilogat ergo quod di6tum eft, quat fit natura qaaefitas fcientiae, lcilicet Mctaphyficae : quiafcilicet eft vniuer^lis, defiderabilis, fpeculatiua, libcra, honoranda, non humana proprie, fed diuina,vt didhim cft,& qux fit intentio nnalis huius fcientiae , in qua oponet habcre qusftioncm tcrminatai'n,& totam mctho- dum. Nam finis huius- fcientix eft cognofcerc caufas ^ ne de efFedibus amplius admircmur. Spcdat ciiam ad ipfam cognofcere primas cau- ias , & prima principia rerum , de quibns in ifta fcicntiaquaeritur , & determinatxu: , &ad earum notitiam tot* ifU fcicntia principalitcr ordi- natur.
Notandum, quod omnjs motustcrminatur ad
contrarium eius , a quo inccpit j vnde cum in-
quifltio veritatis fit quidam motus ad fcienriam,
oportet qu6d terminemr ad contrarium cius vn-
de incipit : fncepit aut em ah ignorantia , & ad-
miratione , vt prius oftenfiim cft , admi;;atio au-
.^ ; |:em erat, fi res ita fp habcret ficut anthomata
quje videntur a cafu mirabilitcr euenire. Ca-
fualia enim non funt kcaufa determinata , ex 2.
Phyficorum : admiramur autem dc eis propter
ignorantiam : fimihter nunc i principio Philo-
fophi nondiim potcntes rerum caufas fpeculari,
admirabantur opinia , quafi quacdam camalia, fi-
cut circa conuerftones Solis : fequitur firgo quod
ifta inquifitio ad contrarium eius terminetur , &
quod cft circa notitiam, de caufis rcrum, vt a no-
bisignorantia, &admiratio auferatur.
€iuart dia- Notandtun etiam, quod , vt dipitur , diameter
tneter fji in. eft incommenfturabilis lateri.quia proportio qiu-
temmenfur». ^^^^ diamctri , ad quadratum lateris , non eft fi-
riL% 7.d. <-"t proportio numeri quadrari , ad alium nume-
*<f. 9, ^in rum quadratum ; fed ficut proporrfo duorum ad
luflid*. vnum : quare fcqujtur fecundum regulas Geo-
metjricas , qu6d preportio laterisaddiametrum,
eft ficut proportio numeri ad ntmicram : quare
commenfurari non poffunt ; illx enim fblx li-
ncx fimt commenfurabiles , quarum proportio
mutua eft ficut numeri ad numerum : hxc au-
tem non funt geomctriam fcienti : ille crgo , qui
huiusquxftionis ignorat caufam, admiratur; fed
vir Geoinetricus, qui nouit caufam , non amplius
admiratur.
SVMMA SBCVNDA^
Incipit hlc trafUrc Philofophus dc caufis, ic principiisrcrum fecundum va- rias, & repugn^nccs incer fc antiquorum
Metaph.
"fHermtnifcit- tifief inqmfi- tionu qui sUt Tcxt. c, jo. ^iQde,
opinioncs , dc quibus infcri^s pcr ordi- ncm videbicur. Quod nocat hic Dodot prope inicium capitis primi , non negafTc Atiflotclcm matcriam cfTc dc quiditate iti, fusc probat effc dc quiditatc , contra Albcrt. & alios, ^.d zi.q vn & 7. Mct.q. 1^6, Vidc ibi Scholium primum.
C A
P V T
I.
Caufarum in modps diuifio j vetertimque opinio- nes de cau^ materiali.
^oniam atitem mamfejtum quod earum ^'?"? P'.«>« gfuaaprmcipio cattfarttmoportet Jumerefcien- tii<as!^' tiam[Tuttc ettimfcire dicimtu 'vnumqtiodque^ f^uando frimam caufam cognofcere futamtu) Caufa vera qtMdrupliciter dicuntur ^ qua- fum vnam quidem caufam dicimui ejfefuh- flantiam , & quod quid erat ejfe : reducitur (itim in iff<tr» qt*are frimtim ad rationem 'vltimam : cauft autem & principium ip- fum qua/e frimum. K^lteram veromate- riam , & fubieEium. Tertiam autem vnde principium motm. ^artam vero ei tutufam oppoftam,f^ quodel} cuitu caufa,^ honumt fnis enim generatu/nis , ^ mottts omnis ejt. Sufficienter enim quidem igitur de his ffe^. culatum eft in his , qux funt denatura.
Hic finito prooemio fubiungitur tradbcus, Ad cuius euidentiam notandura,qu6d quia iii prologo prxofVenfumeft,qu6d iftafcicaria, quia fapienria , verfatur circa caufas , & principia , & quia de caufis , & principiis enrium fuerunt va- rix opiniones inter Phiiofbphos antjquos, idcir- co Philofbphus in iftotradatu duo facit. Prim6 pertradat opinioncm antiquorum dc renun prin- cipiis. Sccimd6 opinionem propriam. Secund^ ibi in principio fecundi libri. De veritate quidem, y^^j Circa primum duo facit.Prim6refimiitcaufarum xs. & indc numerum pofitum in 2. Phyfic. Secundp defcen- dit ad pertradandiun opinionem antiquorum.Se- cunda ibi : Accipiamui tamen. Dicit ergo , quo- uiam vero manifefium ejiy fcilicet qu6d fapientia eft caufarum fpeculatrix, oportetaprincipio, no- flrx inqaifmonisfumerefcieMtiam, qut tfi caufa- rum, id eft, oportet priiis determinare dc caufis,& reddic caufam huius : quia tuncfin^ula, id efl,fin- guli homineSjVel fcibilia,yfirf dicttntur hominet, quando putammnosnonignorart caufam primam, in qua flat refolutio caufarum in quolibet gcnere caufx. Cauftautem quatuor (Ucuntttr, (juartm v- Canfe noa- namdicimtu fHbflantiam,& quodquiderat effeM tuor. eft, formam,a qua principalirer dependet quiditas rei.Etqu6d fbrma fit caufa fTo\ia.t,qniaipfum qutt- reprimim, id eft, quxftio quxrens quare cft ali- quid , qux quxrit de caiifii , reducit ad vltimam rationem-, id eft formam , ipfum attttm- quart primum quarit caufam , & principiim. Si ergo quxftio quxrens de caufa redudtur ad formam, refpondendo per formam , fignum cft , qu6d forma habct rarionem caufx : dicit autem ratio- nem > id cft formam vhimam , nam indpiendoi formis proximis procededo vfque ad vlrimiun ip- fius ^«rfr*,reducimns ad csvSamfotmale^vnaveri id e(k,A^,dicimttf materiam<Tirtiavrkieprincipiu
fU fnfri,
rtuttmrkMt. Ufhjffit» ^ Ltpt»,
v$4UD*a,f»
Ihegrtm. (jjr tJift. 1. tm-
mtJift.i.^.
CmfMfanmi
Zffleitnsvec» pnvndtfrin
TRmt ntmi- nMur trifli- dttr.
5<^
Summ^ I.
motui, fcilicet cfficienrem. Quartam verocanft^ 0ppojitam et , (cilicet effidcnti,{cilicct caufa fina- lis.Vn<ie fubclit,qu6(l illud cft cauia,& bonum,& ti^ jlnis «mnu generatienu t & omnis mottu , fitiii autem habet rationem boni : ad<litautem,i^M«<^ di his czu£\s fufficienter fpeculatian efi , in Pliyfica, (cilicct in i. Phyf hoc dicit.vt fc excufet de pro- iixiori conflderatione caufarum quoad prsfens.
Scd hic occurrit vnumdubium, Qualitcr caii- fz confiderantur a Phyfico , & \ Metaphyfico, v- trum podem modo , vel alio ? Dic^dum , quM quatuor caufW, inquantum quaeiihet in fiio gene- rc, datcflc, circtinifcribcndoratidncmmotus,& mutationis, pertinent ad Mctapbyflcam. Materia quidcm & forma,inqua«tum funt partes eflentia- lcs : efficiens vcr6 inquantum dat cflc circumfcri- bcndo morum : licet cnim non agat nifi mouen- do, tamcn rario danris cflc , prior cfl ratione mo- ucntis. Finis vero inquantum rcs, fecundum fuj mtitatcm, ad ifhimordinatur,licetnon poflet il- lum attingere nifi permotum , vel opcrarionem ; camen prior «fl rario ordinis fccunduip efle,quam fccundum opcrarionem : pcrtinait autera AiOct quatuor caufac ad Phyficum^nqiiantum dant cfle, indudcndo rarionem motus & mutarionis, & fic «lio modo hic,&illc detcrraiiut,& confidcrat de cifdem.
Notandum , quod confuetudo eft Atiftotelis iuc, &aIibi,nominare cauiam formialpm fubflari- dam , efuod tjuidtflrfi , rton quod intendat ma- tcriam exdudcrc a quiditatc rci , quiaoppofitum vult in feprimo huius tcxt.com. 3 3. cxprcfsc , fcd quatcnus efl principalior pars quiditaris j & d^- nnirionis rci.
Notandum etiam , qu6d Ariftoteles commu- aiter loqucns de caufa eflScicntc,vocat cam, vndf principtHm motui,non qu6d eflidcns eificiat mo- UCndo,non enim agcnsomnc agit moucdo,vtpa- tptde Deo ; fed dicit quandam operarionem,quia vbialiquid caufatur per motimi,ibi effidcns pro- pric raouet : finis enim non mouet nifi metapho- ricc, forma cnim non mouet, yiquody licet fit ra- tio (juo agcndi : matcria autem propric efl ma^ rario pariendi , quam agcndi : fed effidens mo- uet proprie, & idco appellatur, Fnde efi princi- pium mottu.
Notandum edam , qu6d fim's eft oppofitum effidcnri , fccundum oppofirioncm principij , & finis , nam motus ingipit ab efficientc , & termi- natur in finera : nominat autem caufam finalcm per tria nomina. Prira6,qa6d ipfa eft oppofimm cffidcnrii& hoc compctit fibi , quia eft terminus, & finis motus. Secund6, qu6d eft cuius caufa,& hoc comperit fibi,quia eft primum in intenrionc. Tcrri6, qu6d eft bonum,& hoc fibi conuenit,qui^ pft per fe apperibilis, nam bonum eft, qupd om- nia appctunt, cx r . Ethic, Deindc cum didt :
K^ccipiamus tamen mbis pfioYes dd en- iimn perfcrutationem venientes , ejr de veri- tate philofophantes : paUm enim quia (jr itti dicunt principia quadam^ (jr caufas. Si igitur iUorum fententiof in medium aftulerfmus, aliquideuenetitfafie., quod ad pfopofttum do- ifrina huius atcommodabitur ; aut enim aliud aliquod caufa genus inneniemus , aut modo magis diElis credemus,
Accedit ad pcrtr^iSfcandiim opimoccm antfquo-
Cap. II.
19
nittus nnti' quomm 4tJ
CMpf,
rum di caiifiS, & prindpiis. Circa quod duo fa-
dt. Prim6, afiignatcauuun huius pertradlationis.
Sccundo , profequitur dc intento. Secunda ibi : -^*!
Primum quidem igitur, Dicit crgo,quDd quamuis
dc caufls pertrai^tura fit in libris Phyficorumjta-
mcn nunc^r(PMm«c>,fcilicet opinionem illorum,
qlii priores nobis, id cft, prius quam nos fuerunt,
Venitntes ad perfcfutationem entium, & de vetita-
te philofophantes, quia ipfi fcilicet caufas jxjnunt
& prindpia ; & rcddit caufam huius, quia fbpcr-
uenicnribus nobis corxfiderare eorum opinioncm
crit aliquod opus vitx , qu^ pft vita fn praEfenq
mcthodo, id eft , crit aliquid pemeceflariura , & w
pcrurilc ad przffns hcgorium , & vritur metapho-
taeo modo, quo qua-ubct r?s vtilis alteri , poteft
eflc de vita eius , vel quafi opus vits refpedu c-
ius. Alia tranllario habct planius fic. £nt aliquid 9)Mare fet'
pretikm opera , id eft, praeambulum methodo, id trneituiitrH
eft,pr2fcnrifdenriz,quacnuhcanobisquxritur. l<>f»f^-* »t*-
Vrilitas autem eft ifta , quia pertradlarido opinio-
nes corum , aut iniuniemtu aliudgentu caufe , a
quatuor prxdiQis,a«t modo di£Hs magis credemus,
fcilicet qu6d ipfa: funt caulac,& non plures. Dcin-
dc ciim dicit :
SFMMARIFM.
Opinio tenciis matcriam cflc princi- pium matcriaJe rcrum , cum fuis funda^ mcntjs Itcm opinio Thalctis Milcfij,af- fcrcntis aquam cfle omnium talc princi- pium.Nota pulchram rclationcm Dod:o- ris dc fcptcm fapicntibus Gra:ciaj,dc qui- bus Aug. 18. duit 14. zy.^dctribus PocrisTheologis apud Grxcos.dc quibus vidc Lacrtium.
Primum igitur Philofophantium plurimi folas eas , qua in materiajpecie putauerunt omnium ejje principia : nam exqttofunt om'^ nia entia , ^ ex quofiuntprtmo , ^ in quod corrumpfntur vltirHo , fuhftantia quidem manentey inpaftonihus vero mutata : hocele- mentum^ & id frincift»m dicunt ejje eorum quafunt.
. Profequitur ad narrationcm opinionum. Circji quod duo lad^ Nam prim6 opinionem ann- quorum de prindpiis narrat. Secund6 , cdntra corum pofiriones difputat. Secunda ibi : £rn quicumtfue ipfum tjpf. Prima ift duas. Prim6 fe- dt quod di<ium eft. Seamd6 fubquodam capi- tulo, vcl compendio recolligit dida ab anriquis, oftendens qualiter in fiiis opinionibus , quatuox genera caufarum tttigerimt. Securidk ibi : 3r«^ uiier iptur er capitutatim^nma. induas. Prijni narrat opinibricrri pdncririum rerum priridpia rc- bus inexiftentia, & non feparata. Sefcund6 , opi- nioncm ponendum fcparata, vt fiiit Plato.Secun- da ibi : Pofi di^as vero, Prima in duas : nam pri- m6 portit opiniories dc prindpiis diftindHonem rerurii , & motum ab enpbus non negantes , & talcs opinioncs Fuf runt loquenrium magis rutU'. raliter. Secund6 , ponit opiniones difHn^Sdonem refum, & motum ah entibus pcnitus amouentcs r cuiufmodi fiicrunt Parmcnidcs,& Mclifrus loquc- res minus naturalitcr. Sccunda ibi : Sunt altqut ^ui dkufit, Prima in duas> Priin6 ponit opiuioo
B 4
20 Lib, L
ot nit t>en*n "^*" phijofbphorum ponenrium prindpia renun n«9» rerim corporca. S.ccuncl6,ponpiirium incorporca, cuiuf- ffi»cifi*. modi fucrunt Pythagorici.- Sccunda ibi : In hit autem. Prima in duas. Primd ponit opinioncs Philofbphorum entitatcm a rerum principiispon negantcs. Secundo, opiniones pntitatcm a rcrum principiis aliqualitcr auferentes , qualps fuerunt Democritus, & Leucippus, ponentes rerum prin- cipia, ens , &: npn ens, puta vacuum, Qc plcnum. Secunda ibi : Leucipptu vero. Prima in duas ; nam primo ponit opinion^m (blam namralcmcauf^ ponenrium. S,ecund6, opinionem ipfimatcria: efficientf m addcntium. Sccimda ibi : Procedenti- huiautemfic. Prijna in duas. Prim6 ponit opi^ nionem horum in generali. Sccund6 , delcendit ^d quofdam in fpeciali. Sccunda ibi : Et Thkla fnim. Prima in duas : tiam prim6 oftendit quid illi antiqui fenlerunt de reruni fubftantia. Secim- d6 , quid fenfcrunt confequcntpr dc rerum genp- |ratione,&corruptione. Secundaibi: Etpropter hoc ^ef/erari.Dick cigo, aMod primum quidemplu- rimiphilofiphantium , id eft , eorum, qui tantum philofijphati funt de nattura rcrum , putauerunt ovtnium principia ejfe filuhi illa , quafitnt in nufr teriitfpecie, id eft, in genere cau& materiaUs, cu- ius po/Itionis tangit quad^uplf x me^iuni fump- tum a quamor conditionibus materiae , quae vi- denmr ad rationem principij pertincre. Primum (Cft : nam illud cx quo res eft > vidcnir eflc princi- pium f^fius rei : ffed materia eft huiufiijodi; crgo &c. & hoG eft,quod dicit , quod matcria cft id,in quod corrutnpnntur vltimo , id eft finaliter , fcili- cet omnia entia.Tertium mcdium cft : nam id cx quo primo fit aliquid,videtur eflp caufa rei , qoia res per generationem procedit ad cflc : fpd vaztt- ria eft huiufinodi, qufa ex cafit res per fc,non pcr accidens , vt ex priuarionc ; ergo &c. & hoc eft, quoddicit , quod rnateria efi ex efu» fiunt primot fcilicct entia. Quartum medium cft : pam illud videtur efle principium , quod in gcneratione &, cdrruprione manet : nam principia oportet ma- nerc s fed materia eft huiufmpdi ; crgo &c.& hoc efl:,quod dicit,/><^/?<««tf<t,ftilicet matcrix manen- /r,qua: eft fecundum eos tota fubftantia t^,pajfto- m^w verpmutatis : putaformis & accidentibus, hoc,(ci\ic^x. materia, e^ elementum,& illttd dicunt ejfe principium eorum ^««yw»r,idcft,omniupi en» fium. Dcinde cjim dicit ;
|3 Et frofter hioc fton generari quicquam pu^
Unt^ne^ue corrutnpi^quaft tali natura femfer qfn/eruata,pcut neque dictmus Socratemge-- nerarifimpliciter quandoft bonw, dut mufi- €U6 : neque corrumft quando defonit habitM iTios, frofterea , qttodfubieStum maneat SOt erates ipfe^ut nec aliorum quicquam. Ofor- tet igitur effe aliquam naturam , aut vfiam>i autfluf^^ji vna,ex quihtis^ aut ex qua confer- ttatacaterafiunt. Pluralttatem tamen &fpe- pem talufrincip^ non idem emnes dicunt.
Oftendit quid confcqucntcr ad prindpiun* fitnfenmt de gcnerarianc,& corruptione rcmm,& fSll qu6d f^cundum cos copringic tiihil gcncrari, & cofTumpi firhplicitcr. Didi; crgo , qu6d quia fnatcria cft fccuridum eos tq;a fublninria rci, pro- fter hoe htl?U putant generari , hfc corrumpijint- fiiciter, cujfi taiis natura^fci^cet matcria,quac eft tbta rei fu^flancia,fcmpcr ctf» eruatafit : (Ic cnim
Metaph.
Socratem quandofit honus, aut muficut , dicimut non generari fimpliciter : neccorrumpt cumdeponit habttus iOos, cum ipfe Socrates,qui eft fubiecium harum iranfmutationum, maneat idcm :fimtltter^ nec illorum, id eft aliorum,<*/»g'»»<^,fupple dicunt, nec gencrari , ncc corrumpi iimpliciter ; fed fo" lum fecundum quid, Addit autcm, quod quam-i uis fic cojuienirent in ponendo caufam matcriar' Ipm, tamcn differcbant , quia quidam eorum po- ncbantmatcri^ vnam, quidam plures, ponentcs etiam plura diffctebar» , quia non omnes eadem poncbant, & boc eft, qujod dicit, quod fecundum eorum pofitioncs , oportet aitquam ejfe naturanp talem , icilicet materialcm , aut vnam, aut plnrei vna,de tjuibtts aliafiant,iUa, fcilicct natura/-»»/«'- fiatii, qu4rt oportet materiam manere , plurali- tafevero & fpecie talis prinpipij, fcilicet materis, non omnes idem dicunt, vt patebit ex fequenribus. Notandum , qubd fecundum quod habftur i. de generationc, j, Phyfic. Gcneratio, vel comip- tio cft duplf xi Simplidtf r,& fecundum quid. Ge- neratio, vej ccwrruptio fimpliciter , cft in fubftan- tia,quandb fcilicct forma fubftantialis gencratur, vel cprrumpitur, vt fi ex aqua fiat ignisifed gene- r^tio , vel cormptiofecundumquideft, quando nianente fubfrantia rej , fitmnfmutatio circa ac- cidentia,&pafIiones,vtcuni Socrates fit muficus, vel bonus, vcl cum deponit hos habitus,vt fiat ex mufico non muficus , vel ex bono non bonus. Cum igitur fecundum 'opinionem antiquorum, materia fit tota fubftajitia rpi ( nam ad notitiam fonna fubflantialis non peruenerunt, fcd od ma" teriaiTi , quam oportpt manert fecundAm ipfbs, tamquam ingenefabilem,& incorruptibilem ) fe- quitur fecundum cos , qubd nuUa eft gcn§ratio, vel corruptio fimplicitcr,fed fe^undiim quid,quia fubftantia rei fcmpcr mancnte , folum fierct mu- tatiocircaaccidentia, &paflSoncs, P^indecum didtJ
SedThales quidemtalu Philofofhia prin- cefs^aquam ait ejfe, vnde & terram ejjefuper aquam affetehat,
Dcfcpndit ad quafHa opiniones fpedalcs. Circa quod duo facit.Primb ponit opinione poncntium huiufmodi principia,vnurii tantum.Secundb,t)pi- nionem ponentium principia plura efle. S^cunda ibi '. Ernpedodem vero, Prima in tres, Primb po-t nit opinionemponcntium aquam eflc huiufmodi principium. Spcundb, aerem ponentium. Tertib, igpemi Sccunda ibi i ^naximenes autem. Tertia \bi:ty4naxag9raivero. Primainduas. Prii»^ ponit opinioncm. Secundb , pofitionis rationem. Secunda ibi : Forfan enim. Dicitergo.qubd Tha- ifs princeps talif Phiiofophi*,Cciiicct fpeculatiuc, ait efieaqu^m,fTixmim rcrum principiumjex hop autcm diccbat vltcrius^qubd terra eft fuper aquam fita , ficut principiawm fuper fuum principium, vnde terr(im ftfpet^ aquas efii aJferehat.Hmc opi- nionem tangitPhilofophus z.deCslo.vbi inqui- lit de loco tcrrae, & dicebant quidam ,qubd ter- ra crat riatans fiTper aquam.Quod fi eis obijcerc- rar,qu6d tcrrafubmergerttur,fi efTet fiiper aquasj dicebant qubd non,quis^ propter magrum laritiiT 4inem tcrrx prohibetur eius fubmerfio,ficut vi- dcmus de quibufdam, corporibus grauibus,quac fubmergi prohibentur propter laritudinem , qiiJC alias fobmcrgerentnr nifi latitudo prbhiberet.
Notandum , qubd poft Poetas Theojogos de quibus in ptoJogo fada pft menrio aliqu^is , 4i-
citiir
^.Sh^^^iJ
Tcxt. com.
II.
Text, coB).
7-
Gtner»tio ^
ttrrtiptit ^
fUx,
Prima opl- nio quar vo-r- nitprinci|>i3 rcrum mato^ rialeaqua^a.
Text. com;
78.
Qpini» ftn^'
tium ttrr»m
natnrt fufet
aquat».
t%Mu.Dnx.
AaofiaioM 40
fiuu» rtfnm
frin^fimm
ffmt.
1
tcTU com»
[Tezta com. 17*
SummsE I.
dtur fiiiile apud Grzcos fcptcm Sapientes, qno- rum primus fuit Thalcs Miidius , qui vt vidctur fecundum Magifhiim, in hiftoriis 4. lib. Rcgum in fine, fuic in tempore Zedcchiz Regis , & tunc cft fada eclypils Solis , qoam przdidhis phiioro- phus przdixerat efle funiram. Quidam dicunc
3u6d fuic cempore Achas : non cnremus. Secim- us fuit Pythacus Mitylencus,teropore ctiam Zc- dcchiar. Ahjquinque f uerurit , vnuS Solon Athe- nienfis,aliiis Chilon Lacedagmoniu s,al fus Perian- der Corimhius , alius Cleobulus Lydius , alius Bias Priencniis , qui fiierunt omncs tcmpore Ba- bylonicsc captiuitatis.Thalcs tranftulit fe ad con- fiderandas caiiias rcnmi , aliis iex circa moralia occupatis, di<Sla eciam fua litceris commendans,& prcmccr hoc Thalcs didcur princ^s talis Philo- ibpniz , idlicec fpeculaditae : nam inquirens dc (crum prindpiis , quod percinet ad (peculad- uum anificcm , moraliA & pratSica deceliquic Dcindc cum didt t
Forfan ofimonfm hAncacdftens^^fuid cun- Horum nutrimentum humidum vtdehat ejfe^ fjr iffum cdidum ex hocfuSumy & animal hoc viucte^ ex quoft ven^ hoc effrincifium cmnium. Proper hoc igitur eam efi accipiens exiftimaticHem, Et quia cunlfofumJhermatA materiafn^hahent humidam^aqu^ vcro naiurs frincifium eji humidu.
Pom*t pofitionis rationem. Circa quod duo fa- dc Ptim6 oflcndit quod Thales mouebatur ad hoc ponendum ex rationis cuidentia.Secundd, ex audlocitads andquonira efficacia. Scomda ibi : Sunt Mutem & Mi^ui. Pnm6 enim oflpndit, qu6d moucbacur quadruplid rarione , fiimpca i quadruplid iigno , ad oftendendum aquam eflc prindpium rcnim. Primum efl, quod inacmeri- tum viucnrium, oportcc efie humidum,ex cifcJcm anccm nucrimur & viuimus , 1» de Gener. Didc cnim, quixi ferfaa hanc efirMrtem accipiens, fci- licec T\\2\ei,ejiu4cunQorum mtrimmtum videbat tffe humidtwi.
Sccundum fignum eft , qu6d eflc cuiuflibet corporcat rd , & maxime viucnds , confeniacur per calorem proprium naniralem : calor aucem lucuralis fimdacur in humido radicali , ex quo videcur, quod humidum, & aqua finc prindpium cflendi rebus ; ideo didc, quod fupple Thalcs ip- fc 6kehat,ipfHm c<r/i<iKJw,falicecnacuraleefle/4- BwH ex hoc, id eft, humido, fiue aqua.
Tcrdum fignum eft, quod vica animalis confi- (Hc in humido : nam quandiu durac huinidum ra- dicale, viuit animal, quando deficic moricur : vi- uereautrm viuentibtu efi ejfe,Ci. i.de anima. Qua- rc vidctur qu6d ipfum humidum fic prindpium cflendi , ficucdt prindpium viuendi : & hoc eft quod ipfc didc, quod fupple Thalcs didc, animal viuere imc-, id ef^, hiunido:addic aucem qu6d iBnd ex cfHofit ali^uidAfavm dle confequicur, videtur ejfe principium omnittm. Vnde concludic , qu6d propter hoc tgitur efiM cfljconcingic accipere eam exifiimationem , id cfl, di<Sbm opinionem.
Quarcum fignum eft, quia gcneradoncs viucn- rium, qux funr nobiliflima encia,fiunc ex femine, quod eft nacura humida communicer, ficuc pacec ; ex quo patet quod humor videnu" generacionis prindpium, Cum crgo ip(a aqua fic prindpium humiditatis ; fequitur qu6d aqua fit primiun prin- dpium fimplidcer , ideo didt, quod quia cnnQo-
Cap.T.
21
rum,vel viuenttMm /permata natmram hahent hit- midam : atjua vere natnra, id eft , naturahter ap- paret, effe princtpitam httmidMm, fccundum enm ; ide6 fupra dixit , qu6d aqua cft prindpimn fub- flantiale renira. Dande cum didc :
Sunt autem ^ alitjui antiquiores ,^ mut' ftm ante eam , qud efi nunc , generationem : primcs Theolegt^^antes Jic putant de natura cxifimaffe.Oceanum enim (jr Tethyn geaera- tionu farentes fecerunt , facramentum t)e^ rum aquam , Stjgem ab ipfs Poetu ypcatam. HonorahiUits cnim quoniam antiquius :fur4» di^^ mcntum autemquod honcrabilius, Siquidem piaioK. igitur antiquorum aliqua ijia , (jr fenior fuit dc ttatura cpinio , forfan vtiquc incertum C' tit, Thdlcs qiudemfecundum hunc modum pr«»U7uiaffe dicitur de prima<aufa : Hipptm ncm qutdem enim omnium non vtiquc ali» quis dignifcabit pofuijfe cum his proptcrfui infelleSius prauitatem.
Oftendit quomodo mouebatur ad di<93im po» fidonem cx audbsritads andquorum efficadaJM- dt qu6d funt aJiqui antiqitiores , & mnlto antc eam, tjtu ntmc efi,generationem, id eft mult6 an- tc priores, quam fit generario hominum,qui nunc frmt , qui & primo fueruncThcoIogizanccs , qni '■■
ficputant exiflimandum de natura rerum, fcilicc^ qu6d aqua cft namrale,& fubflanciale rcrum om- nium prindpium , in quo Thalcs cos imicacur : nam mi ^xioics fecerunt parenta, id cft,prindpia gcnerarionis, Ocea.vum, id eft, mare, & Tethjrn, id cft, Deara aquz : dicebant eciam facr/tmentum jMrMmntvm id eft , facrum iuramentum Deorum ejfe aquAm, dtfetfier^frr vocatam a peetii Stygem , id eft , aquam infema- triust^ kem9 Icm , & quia Dij iurabanc pcr aquara ; idco afle- ^***^**"* rcbanr, qu6d aqiu efTcc honorabilior, quam Dij: nam facramentjim , id eft, iuramcncum,fic pcr il- lud, qtted eft bonerahiliiu , & per confequens an- tiquius, a eft , prios natura honorabilius , id eft, perfcvHus : pcrfetfhim auccm eft prius fimpliciter imperfcdlo. Vnde cx hoc patet, quod aqtiam di- cebant efle priorem Diis , & quia ilH anriqui po* fiicrunt aqoam eflc prindpiumrcrura, dicit qu6<l fi aliqua antiquior, vel/«f»w, id eft, prior fiiit o- pinio de mmis^lnfan nobis noa eU mamfefh/m. Addit aucem qu6d quidara Philofbphus andquus Hipponas nomine, qui, in libro dc Am'ma , Ipu$ didcur, nen eSi dignus ponere, vel fiiadere ahquid ctm hu di(9is, propterftu facndJE, vcl inttSigen' tia imperfe^nem. Quod poteft duplidter intcl- iigi. Vel quia nihil addit uipra {entendam ipfius Thaleris, auc quia imperfedic dixic, & reddidic fe 'm
indignura , vc dus fencenda hic cura aliis cra£ba- recur. Vndc primo de Anima , inccr grofliorcs — ^^ Philofbphoscompucacur,vbietiamhabaur,qu6d ^, pofiiic animam efle aquam,
Nocandum, qu6d,vc didcur,teinpofe ludicum 4' Ifrael , fiienmt apud Grscos quidara Pocw fa- ft^tAfump mofi , prirai in fdenda , qui Theologi 6xdd. f»«it, "**" co qu6d de diuinis raodo fabulofb, quod cft pro- prium Poctarum , quzdara carmina fadebanc, loquenccs etiam dc rerum prindpiis. Fuerunt »a-. tem tres , vt didtur, fdlicct Orpheus, qui famo- fior fiiic Seamdus Mufeus. Terrius Linus. Ec quia fuerunt tcmpore ludiaim, vt eft didhun^pa-' tet, qu6d diu antc fiicrunt, quam Thales, & mul'. 56 magis qu3un Ariftoteles , qui ftiit tcrpporc
Alexandni
Lib- 1.
2Z
Alcxandri. Ifti aurcm Poetae fub quibnflam xnigmatibus fabularum de natura reriUTi aliquid tradiderunt. Dixerunt cnim qu6d Occeanus,vbi cft magna congrcgatio aquarum , & Tethys,quaE cft Dca aquarum , qux ctiam, vt habetur fabula- ritcr in Ouidio piaiori , nupfit Pelio filio louis. Hi, inquam, dixcrunt efle parentcs gcneirationis, dantcs fciUcct in hoc intclligcre aquam efle ge- nerationis prlncipimn fub fimilitudinc fabularu : dicentes ctiam quod Dij iurabant pcr aqnam di- fiam Tethyn , ex hoc volcbant , quod aqua cflct honoratior ipfis Diis & prior , intelligcntcs per j,, ipfbs Deos corpora casleftia, qua: omnia patcnt
elltdidamodo Poctico fabularum., Deindc cum dicit;
SVUMAR I r^M.
Trcs ali2E opiniones de principiis re- rum refcruntur. De Philofophis, harum^ opinionum authoribus, Doftor refert qualcs fucrunt, & quando florucrunt,de quibus vide Lacrtium.
i^naximenes autem , ^ Dipgenes, ae- ponens ac- ^'^ fnorem aqua , & maxime pmctpum xem princi- (impUcium corpoTum P0nu»t.
pium mate, ■
^ "**• Ponit opiniones poncntium huiufinodi prin-
cipia cfle aerem. Dicit ergo, quod Anaximenes, (^ Diogenes pofuerunt aerfm ejfe principiHm,& priorem aqua , naturaliter , & maxime ponunt ipfum, fcilicet aHrem principium omnium corpo- rumfimplicium clementorum, & per conicquens aliorunii.
Notandum, qucid ifte Anaximenes fuit tertius k Thaletc, fuit cnim difcipulus Anaximandri,qui qui fuit difiripulus Thaletis, & Diogcnes fuit diicipulus Anaximenis , & ifti ambo conuenc- runt quantum ad hoc , quia aerem dixerunt eflererum principiumjfed diffcrcbant, quia Ana- ximenes ponit principium acr^ cffe rcruiTi fim- plicium loquendo flmpHcitcr. Diogenes vcr6 addit hoc , quod acr non poflet elle principium rerutn , nifi quia erat compos diuins rationis,fi- cut primo dc Anima , habet prolixiift declarari. Motiuiun autem huius fuit exrcfpirationc ani- malium , per quam vita animalium conferu^f ur: cuius fignum eft , quod animalia tandiu viuunt quandiu refpirare pofliint , & cum refpirare ccf^ fant, ccflant viuere. Deindecumdicit :
^I^Op^Qiq Hippafus autqn Metapontinus , dr ffera^
jprincipium (Utus Efhejtus tgnem.
^ateiiale.
Ponit opinioncm ponentium huiufinodi prin- cipia cfle ignem,diccns , Hippafftt Metaponti- nus & Heraclitus Ephefitu dicunt ignem , fup- ple efle rerum principium, fcilicet materialc, Motiuum huius opinionis fumpfit forte origi- nem' ex fubtilitate & adiuitatc ipfius ignis, quae videni;ur conditiones principij , vt dicetur infe- rius. Tunc fequitur iila pars.
4 Opin|a Empedocles vero , (juatuer iam di6Hs ad^ |)on«s.4 elc- /teffs terram quartum , ea namque dixit
mcnta prin- /• ^ •* . - . ./^ ,
cipium ma- A'»/''»' manere , & numquam fien, nijiflu- tciialc. ralitate, & faucitate congregata^ ^ dijgrf- gata in vnum , ex vno.
Metaph.
Vbi ponit opinioncm ponentium plura prin- cipia materialia,& diuiditur in duas, quia prim& ponit opinioncm ponentium pluraprincipia de- terminata numcro.Secundo opinione ponentium infinita.Spcunda ihiA.A.naxagorM vere.^onit ergo opinioncm Empedoclis,quantumad duo. Prim6 quantum ad hoc qu6d tria pra:dida clemenra» fcilicct aquam, aerem , & ignem dixit elTe reriim principia addens cis quartiuTi , fcilicct terram : pofuit cnim quatuor elcmenta femper manere, & non gencrari , nec corrumpi : ficut & illi qui ponunt vnam caufam matcrialem:nam principia oportet manere, vt dicitur r .Phyfic. Text. Com. 41. atfamcn per aggregationem , & difgregario:; nem pliu-alitatum & paucitatiun dixit ex eis qua-- tuor genaari omnia alia , & corrumpi : & hoc eft quod dicit,qu6d w,fcilicet quatuor elementa, oportet femper manere,& non fieri. jd eft, non ge- nerari , & corrumpi , fed fupple omnia alia ex cisgenerari, & con\im^i ,pluralitate ,& pau-. citate congregata in v»i*rn, & diftinHa, id eft di- uifa,?.*' vno.
Notandum, quod ifte Empedoclcs, ( ficut ha- betur I. & 8, Phyfic. & adhuc dicetur infra) pofuit quatuor principiamateriaha, fciHcctqua- tuorelementa , & duoprincipia cffediua, fciHcet arnorem & litem : & hoc modo dicit niundum infinities corrumpi , & infinitics generari. Nam aliquo tempore regnante amore ( cuius cft con- gregare ) congragabantur omnia elementa,&: in vnum conuenicbant , Sc timc mundus corrumpe- batur , & fiebat vntim Chao» confufum,in quo crant fimulomnia clementa : alio autem tempo- re , fcilicet regnantc odio ( cuius eft difgregare ) omnia clementa • & omnes partes vniuerfi diui- debantur ab inuicem , & fiebat rerum diftindio, ex illo vno Chaos confufb , & fic itcrum jiiun- dus generabatur. Per iftam ergo congregatio- nem , paucitatem, & pluralitatem clementorm-n, & fuarum ctiara partium , volcbat faluare gene- rationcm , & corruptionem. Dcinde cum dicit ;
K^naxagoras vero Cla^menius ijlo qui- dem atate prior; fa6tis veropojlerior, infini- ta dicit effe frincipia : namfere omnia corpo- rapartium confimili»^ vt ignem^autaquamy ita generari , atit corrumpi ait : congregatio-r ne attt difgregatione folttm: alitcr autem „ nec generari , nec corrttmfi ^fedmanerefem- fiterna. Ex his cjuidem igitur folam quis caufam inteHiget eam^qud i» materiaffecie dicitur.
Ponit opinione poncntium illa plura principia matcrialia infinita , dicit quod Anaxagoras Cla- ^menitUyi patria fic diO:us,iflo, fciHcet Empcdo^ cle Atateprior , faElis autem pojterior , quod du- pHciter poteft intclligi , vcl quia minus benc di- xit,ponendoprincipia infinica ; vel quiapoftcrius philofbphatus cft : ifte,inquam, dtxit principia ejfe infinita : nam fere omnia dtxit effe partium conJtmilium,vt ignem,aut aquam, id eft,n6 tantii pofuit principia rcrum elle ignem,autaquam,aut alia elcmenta i fed etiam irmnitas partcs fimilcs cuiufcunqucjdixit enim , quodlibct clle in quoli- bct, 3c quodlibet fieri cx quojibet, quia in^nitx partes cuiusHbet crant in quolibct,& ita dicebat res gcncrari , aut corrumpi congregatione, aut difgrcgationc fblum : aliter autem non contin-
gebat
42.
ttnaginiitia, degenerntio~ "e ^ eorru- ftion*rernt».
J. Opinio poncns priq. cipia mate- rialia infi. nita.
Summ^ II.
g«bat res gtnerari , aut corrttmpi ,fed ta,men di- xit permanere fempiterna tlla, fcilicet principia infinita , quac dicebant efle infinitas partcs cuiuC- cumque. Vltim6 concludit quod ex his igitury fcilicet opinionibus prgenarratis,yo/<«»» (juis intel- ligit caufam, ijut eji dtita in Jpecte materta,id eft, in genere caufae materialis : nam omnes prsdi- ftaj opim'ones non faciuiit mentionem nifi de caufa materiali. Ansxa^oriu Notandum,qu6d iftc Anaxagoras dicitur fuif- iiethM^qmd. ^ difcipulus Diogenis : qui vt didhim eft, & am- lihtt feri tx plius dicitur primo Phyficorum, vbi eius opinio qiulibit. prolixius pertradtatur ; pofiiit principia materia- lia rerum, elle infinita, & in hoc minus benc di- xit ^ quam Empedocles qui ponit ea e(Ie finita. Nam quod poteft fieri per pauciora, & finita,non eft ponendum fieri pcr plura, & infinita, vt dici- tur primo Phyficoriun, tcxt. com. c. 40. & jo. & ideo h>c dicitur Anaxagoras prior elTe atatc, quam Empedocles^fed poftcrior fadkis, id eft , di- «^s, quatenus minus benc dixit : nonenim fblum dixit principia rcrum efle ignem , & aquara , & cztcra elementa , ficut Empedocles ; fcd omnia qux funtfimilium panium, vtcaro, os,racdnlla, (anguis, & cactcra homogenca , quorum infinitas partes ftiiuflibct ponebat eirc in quolibct, & fieri de quolibet ; ita quod gcneratio fieret pct quan- dam extradionem partium fimilium : puta fi ex aqua fieret igm"s , hoc erat quia infinita: paftes ignis qua: latebant in aqua, fegregabantur ab ipfa aqua, & fecundum hunc modiim apparebat ignjs ex aqua generatus. Etquantum ad noc conuenic- bat cum Empcdoclc , quia fic & ipfe gencratio- ncm & corruptionem dicebat fieri per congrc- gadonem , & difgregationem illanun partium ftmilium infinitanmi, & alitcr nibil fieri,vel cor- fumpi.
SVMMifi SECVNDiE CAP. II.
Veterura opiniones de caufk efficiente,
SFMMARIFM.
Refcrjt in hoc capite vfque ad §. ifli ^uUem^Vtifnb opiniones corum, qui cau- fam efl&cientcm pofuerunt proprer mo- tum, varic tamen rcm explicantium. Sc- cundocorum , quiillam pofuerunt, noa tantum propter motum , fed etiam prop- ter bonum, & malum, Tcrtio corum,qui dicunc primum efficiens effe vnicum; Quarto eorum, qui illud dixerunt circ a- morem.Quinto eorum,qui pofucrunttar lia principia ciTc contraria.
Procedentibus autemfic ipfd res viam ver-
hifecit (^ coegit quarere-Si enim quam maxi-
me omnis corruptio, ^generatto ex aliquo v-
no, autfluribus e(l : quare hoc accidit^ ^ qu^
huius ejicaufa j non vtiquefacit ipfum fubie-
Opinio ad- £^um tranfmutare feip/um. Dicoautemve-
fam efficien. **'' ^'']'*^ ttgnum , neque as alterutrum ho-
«f mteriali. rum permutandi ejt caufa : neque enim li~
gnumfacit le^um , nequeasfiatuam\feda-
liud ]uidmutationis caufa eft.hocautem qua-
rere e(l aliud primipium quarere/vtfnos di-
Cap. II. 23
camas, vnde principium motus ?
Poftquam'Philofbphus i^ccitauit opinioncm fblam caufam materialem ponentium:nunc reci- tat opinionem ipfi materis caufam efficientein addentium. Circa quod duo facit. Primo ponit opinionem eonmi , qui caulam efEcierttcm po- fuerunt propter motum.Seciuido opinionem eo- rum , qui non fblum caufam efficientem propter monim : verum etiam propter caufam boni , & mali in entibus pofuerunt. Sccunda ibi : Pofl hos autem. Primi in duas , primo pracmittit ra- tioncm,qua ad poncndmn hiiiufinodi caufam an- tiqui Philofbphi cogebantu5. Secundb fubiungic qualiter ad illam rationcm diucrfi diuerfimodc fe habebant.Secundaibi : Srgo omnino. Ratio au- tem, quje eos cogebat ad ponendum caufam cffi- cifcntem, talis fuit : nam nulla materia, vel fiiliie- 6tum tranfinutat feipfum ad formam. Exemplum de ligno , & ajre : nam lignumnon tranfinutat fe ad formam ledi,neque a:s adformam flatuac ; er- Dj.Jq jja_ go pra:ter caufara raaterialem oportct dare ali- opinionis. quod principium , vnde motus & tranfinutario oriantur : illud autem eft efficiens vnde motus : & hoc cftquod dicit : Si ipfis Vh\\o(o^hi% proceden- tihtufic, hanc fcilicet inquifitionem, res ipfaMcft veritas rei , quam quxrcbant , cis viamfeoit , & quirere coegit aliquod aliud principiiun a mate- ria : fi enim cjuam maxime , ideft , vniucrfalitcr corruptio , & generatio eft ex aliquo vtio , fiipple principio materiali, aut plurthus , dubiiun fupple cft ijuare hoc contingit,& qu£ ipfa caufa quxrltur, fcilicet aliud a materia, nam non fufllcit materia fbla.Vnde fubdinu:,«o« enimfuhieRum facitfeip- fum tTanfmutare:dico autem veluti lignum,vel as: quod licetfit materiale fubiedum:nullum taracn inquantum tale,eft caufa mutandi fuimet : nec e- mm lignumfacit leStum, ideft , tranfinutat fe ad formaxnle&i: nec ts adftatuam , fed aliejuid a- liud eft caufa mutationis , fciUcet anifex ipfc Hocautem <7«<frfrf,fcilicetcaHfam iftius tranfinu- tarionis,*^ qu^crere aliud ^rj»«^<«w»,fupplequam materiam i vt fi dicamui vnde principium mo- tus , quod eft principium eifedtiuum. Deinde cum djcit :
Jgituromnino qui talem aprincipio vitam tetigerunt : f^ vnum ejfefubieEtumtnihil dif- ficultatU fibimet fecerunt. Ferum quidam vnum omne diceniium quafi ab ea quafione deuiSii : ipfum vnum immobile dicunt effct (jr naturam totam , non folum fecundum ge- nerationem (^ cor/uptionem {hoc enim anti- quum ejt , ^ qtiod omnes effe , confefifurft') verum ^ fecundum vnammutationem omne eft •,- & hoc eorum eftproprium. Fnum ergo folum dicentium ipfum effe nulli talem intel- ligere caufam conueuit nififorte Parmentdi^ ' , ,
C^ hoc in tantum , quia nonfolum vnam cau^ fam ifedcjrduas aliqualiter ponit effe caufas. Plura vero facienttbus , magis conuenit di- cere , vt ipfum calidum (^frigidum , aut ig^ nem , aut terram : vtuntur enim quaftmoti- 44 am habente naturam igne>aqua vero , ^ terra hufumodieconuerso.
Oftendit qualiter ad didlara radonem anriqui ^^*^*' Philofophi diuerfimodc fc habebant : nara ad cadia*.
eam
24 Liber I.
eam taliror {chabcbant. Quidamenim cx eanon (e aggrauabanc, quia deea non curabant.Quidam ^nim ad fugiendum eam , ne pcmerent aliquod jprincipium praeter materiale , pofuermit omnia eflc vnum & immobile , vt Parmenides & Me- liflus , -practcrquam pervim , ^tem fecundum apprehfcn^onem{enmsi&duas caufas tetigcnmt, fcilicet niatcrialcm & cfFcdiuam, vt infta dicc- pii. Qu^dam ver6, qui pkiralitatem entium iconfc^ferunt magis <;:oa(5ti dida racione, caufarn efficientcm pofucrunt , & hoc eft quod dicit ; JEr^o Qmnino. J^tdam flippte omnino qui talent 4frincipio tetigeunt & vnum dixermt ejfefub- feHum , id eft , materiam , fe non agjrauabant , fcilicet ex dida ratione : erant enim contenti rar tione, cau(am moms penitus negligentes : ve-^ rumf jpro Ccd •, tjuidanf dicentitfm pnum ejfe omne, (cilicet omnia^«<it/?4^ ea qudftione deuiEliMt^y gdubitationc , vel ratione,i>/><»», (upple vniucr- (um , ensvnum immohde dttunt ejfe, & naturam totam : & illud vnum nfn folum fupplc dicunt jlmmobilc fecundum generationem, &'carrupttOr nem : hoc enim anticjuum ejl, &fecundum quod cmnes Philofopht funt cdnfejji, fciUcet nullam efle gcnerationem , & corruptionem fimplicitcr,vt didlum eft fuperi6s : i/fr»»; m^w ifti fupple J»- funt, illud vnimi efle ivamoh\\t,fecundum aliam immutationem omnem : & ita totum vniuerfum Cfle vnum ens omnin6 immobile : (^ hoc eftpro- ^rium eorum , inquoabaliis pfimis Naturalibutf difFcrebant ; qui faltetn motuni rarcfa<5lionis in ^tibus concedebant ; & fic ex vno prifacipio materiali phira generabant : licet gcncrationcm & corruptionem non ponerent efle fimpliciter : fed fccundum quid , vt didum eft. Patet ergo Tjulli dicentium vniuerfum ejfe vnum tantum,conr fingit intelligtre talen^ citufam , fcilicet caufam rootus : cx quo enim motum ab entibus aufere- bant.fruftraquaerefcnt caufam motas,nift tantuT^ Parmenidi, & huic, contingebat ponere caufKm motus,quatenus non fotitm vnum principium , vel vnum eqs fecundum rationcm , fed duoipo- nitejfe caufoi : faltem fecundum fenfum,vtinfeT pus dicetur. Pro quanto crgo phira patebant, pportebat euiw pbnere phires caufas,quarum vna mouens , & alia mota eflet : ex vno enim fubie- (6h} non poflunt inteUigi cflfe plura, nifi concur- rat aliquo modo motus ; aliis iutpm pluraentia. facientibus magis oontingtt dicere, id cft, ponere caufSs motus , & aflentire prajmiflae rationi : po- ncbantenim caufas rerum calidum,aut frigidumf 4iut ignem , aut terram-, itz tamen qu6d vtuntur ipfo igne , t/^nquam habente naturam mobilem adtiuam ; a^ua vero & terra , & huiufmodi;ali) tconuersh , ideft, principio p^uo j & flc fecun- dum hoc ignis crat caufa efncicns; &alia vt ma- tcria, & priodpium fubie<^uum. DeindecuiQ dicit:
1 OpinjQ ^'ift ^"-^ Autem ^taliaprincipiajanquapf Mdentium nm fuf^wntia exifientium generare nafu- ricwcoJ^' f<^'^'*^^^'*^^^ ipfa veritateyVelut aiebamut^ (Oa^i fequeni qudfieruntprtncipium. Iffttts fnim dr hene hoc quidcm eorum quafuntyha- betur iUn ffri : fotfan tuq,ue ignem^ nequt terram^neque t^liud quicquam; nec verifimi- Le caufam effe , nec iljos conueniens exifii- mare. Neque iterumipfi anthornatOy fjrfor- tmx tantam committere rem hene habere.
Metaph.
Tin^t opinibhem, corum, qui hanc caufam, ftilicet efficientem, non folum propter motum, fed etiam proptcr bonum & mahim , in entibus pofuerunt. Circa quod duo facit, Primo prar-r mittit eorum didtum. Secundb cxponit eorum defedtum , oftendens qubd infuflicienter hoc fc- c^runt. Secundaibi : Ergo omnes. Prima induo .• primb pra:mittit rationes , quibus ad id ponen- dum moucbantur. Secundo defcendit ad po, nendum ofoiniones eocum fpeciales.Secunda ibi ; Dicens. Etatio autem qua moucbantur, erat illa, quia priciida principia fiue materialia, fiuc effe-. ^ua, non fufnciebant ad caufandum tantam di- uerfitatem difpbfitionisbonxin diuerfis cntibus, Quia cum illa prindpia fmt corporalia namra-r htcragentia;putaignis, & aqua,f£raper vnomo- do , & vniformiter caufant. Nec potefl dici, qubd illa accidant a cafu , & fortuna : & ficut qusdam anthomata, id cft, a cafu accidentia;nam haec eueniunt freqHenter , & in piuribus : fortui-r ca autem , & cafiulia eueniunt vt rarb,vt pacet ex i.Phyfjcor.Tcxt. Com.48. & ideb ipfius ^rwf yj habere oportet caufam aliam inueftigare. Dicit ergo, qubd^o/? hos pracdidos.Philofbphos,^M- lia principia,(c\\icti corporalia,& naturalia ab eis pofita,habitum, id eft,ad confequenter fe habens r^\ *fi quxficrunt , ac fi illi antiqui non fufficerent gene- tonsdiT^f rarc naturam exiPentium , id eft , cntium aliud, tioais rtrum. inquantumquacficrunt principium, coadi iterum ab ipfa veritate : velut fuperius aiebamHs, id eft, dicebamus: ipfitu enim efle , & hene ejfe i id eft, boriae difpofitionis , qusritiu: eorum ejtuifunt , ii eft , encium habere:i//<j verofieri, id eft, fiue qua- tum ad bene habcrc entium , fiue quantimi ad benc fieri, forfitan , nec ignem,nec terram,nec ali- qutdjieri talium, fupple corporum materialium, pec eft verifinule catijam effe : nec eft conuentens iftos fic extflimare ^ ex eo fupple , qubd agunt fcmper vniformiter per namram : quia agens na- turale femper agit vnomodo,;?rf«frKOT, fupplc cft conueniens exifUmare ipfum bene fc habere ; quod fint anthomata, id eft, cafualia : & quod ad fortunam earum tantkm committaturi caufalitas, vel difpofitio bona : nam flipple hxc,pacec eile falfum , per hoc qubd huiufmodi difpofitiones boruE entium , fiue quantum ad lOca naturalia , in quibus corpora naturalia fiint ordinata, & de-» terminata : fiue quantum ad partes animalium bene difpofitas , & ordinatas : inueniunmr vel femper , vel frequcnter; quod non poteft dici dc his , quae eueniunt a cafli & fortuna : quia talia funt vtrarb, &propcerhocnecefIariumfuitaI-. terum inuenire principium bonap difpoficipnis re- rum praetcr quatuor elemcnta-: ^lialitera habet, nec iterumipft anthomato,& fortun* : & eft id^^ quod prius. Dcinde cum dicit,
Dic4ns d>* aliquis intelle^um vnum ineffe^ quemadmodum etiam in animalibus,^ nor, turacaufam,^mudij& ordinis totiu^^vtpU' rificans apparuit friores omniapraterconue^ mentia dicemes. Palam quidem igitur Ana-r xagoramfcimt^ hos fermones tetigijfe, atta- men habet prius Hermotimus Cla^meniies caufam dicendi. Siquidem igitur opinantes fimtd ipfius bent caufam , principium exi- fientium effe pofnerunt^ ^ taU vnde motus exifientibus in^fi,
Pefcendft
4r
Trims «finU Jffdalis f»- mt»sfri»d- fistm effe-
OfbiMA»*- KMf»r* f*-
mfmis intil- itSsost ejfe friaufimm.
OfinuVtr^
»s'nidi:,^ Bcfitdi.
Summ^ 1 1.
Defcendit ad eorum opinioncs {pcd^es. Cn>» ca quod duo facit. Prim6 ponit opinionem co- rum , qui dicunt illud principium effe vnunj, Seomdd corum, qui dicunt cfle plura, & contra- ria. Sccuftda ibi : QitMum verh cmtr/trui. Pri- ma in duas. Primo tangitopinipncm Anaxagorac, qui illam cauiam dixit intclle^him. Sccundo opi- nioncm Hefiodi.qui iUata dixit amorem. Sectm- da ibi : SMf^tcahttur dlujuu atttem. Didt ergo quod poA przdidam rationcm cft Mli(juis dtcmt intefteiiHm vnum ejfe tjuemjidmodHm fpiritum, id cft, animam, in ammdlihut ; ita & inmMura rc- nun , & illura intelledum ejft coMfam tnundt/^ ordinitXcilicct totius vniuctfi, fdlicct in quo or- dine confiftit bonum, {cilicct intrinfccum totius vniuer^j vtctiamdidtur u. Mctaphjficorum, text. ^ 2, & tn hoc afpanut purificans , id cft, ad vcritatem purani r^ucens priores , fcilicet Phi- lofbphos , dtcentes prtier conueniemiajid eft, in- conuenientia ; in hoc , quM non terigcrunt di^ ^kam caufam. PaUm emm ipfum Anaxagetdm tetigijfe hot fermonet, fdlicct dc caufa effideiuc ; etttamen caufam dicendi bahet pnut : quia hic fciUcct hon habet a fe primo : fed a quodam alio Philofbpho priori , qui diccbatur Hermotimttt Clazjomemus, Concludit ergo quod opinantes caufnm y & principtum effendt ipfim hene,pofue- tunt tale , falicet principium, qnod ineji exifien- tibus, ideftjcnribus; w^ wiflr«>,id cft Princi- pium effidcns. Dcind^ cum didt :
Sufpicabitur autem vtique aliqais ffefie- dum primum quajiuijfe huiufmodi. Et vti- ^ue , fi quis aliM amorem , aut defiderium irt exisientibfti, quafi prittcipium pefuiffetyVt Tarmenides ; etenim hic tentans mon^rare vniuerfi gtnerationem , frimitm quidem ait Deorum amorem fore prouidentem omnibtts. Uefiodtti vero omnium primum chaos fuijje^ deinde terram latam, ^ amartm , qui omnta condecet immortalia ; quafi necejfariumfit in exifientibtti caufam, qttdt res ipfas m»ueat,(jr eongreget. HU quidem igitur quomodo o- porteat difiribifere de hoc^ quis primus Uceat iudicare pofierius.
Tan^it opinionem Hefiodi , qui illamcau(am dixit elle amorem ; & dicit quod aliejuis fuf^ica- bitur Hefiodum tfuxjiuijfe prtmo huiufynodi, fcili- cet caufam bons difpofitionis rcrum :ScJi tjuis aluts : id eft,quamuis fbrte aliquis alius amorem, aut deftdenumin exifiemtbui, id eft tnxihm,quaft prtncipiumpofuiffet , vt Parmemda ; etenim hic, (cihcet Parmenides , tentans monjirare generatio- nem vniuerfi : primum quidem ait , fcilicet efle prindpium generarionis vniuerfl ; dixit £bre amarem J>eorum prouidentem omnibus ; Hefiodus vero dixit primum oxnnium , fdlicet prindpium materiale/xjj^f quoddam chaes confufum : dein- de terram lattorem , fupple ex illo cffe faCbam,vt fcih'cct cffet rcceptaculum aliorum : nam, vt di- dtur 4. Metaphyfic. text. com. .16. locum& receptaculum dixit efle rerura prindpium. Vltra autem illud chaos pofuit illud receptacuium, fd- licet amorem:qui amor condecet & omnia immor- talia : cuius ratio poteft eirc communicario bo- nitaris , quam dixit efle Deorum prouidentcm cntibus , videtur procedere ex amore : nam bc- Scoti Oper, tom. IV.
Btn-JUisim qniii
Ameiremft frintifistm b*M*d.rf»Ji. tietks t* fw- kus.
C^siisfsut fTicr,An»- xMgerm, 0» Uijiesitss}
Cap. IIL 25
ncfidum vidcmr cflc effedus amoris , cum pro- batio dile(frionis fitexhibitiooperis : fi ergo cor- rupribiiia habcnt in fuo ellc bonam difpofirio- nem ab ipfis Diis immortahbus ; oponet amori iraroortalium hoc attribuere : Dcoj autcm,& im- monalia vocat fbrfan corpora cxlefHa , & forfan ahquas fubftantia, fcparatas , quas ponebat cau- fas & principiarerum efle : patet igitur quod po- fuit duo ptincipia : Chaos , fcilicet , Sc u4morem: cuius fdlicet caufam fubdit,dicens : <juafi neceffa- riumfit in txtfientiis, id eft, fn exiftenribus ; non folum fupple cflc caufam motam , qu*e cft matc- lia , & chaos : fed etiam efle caufam mouentem, tjtu tpfas rtt congreget , & moueat , id eft , res ex illo C/b<«v gcneret congregando , vel difgregan- do.modo, quo antiqui loquebantiu de rcrum ge- nerarionc. Addit autem : Qportet qttoeiue hos, fdlicct Anaxagoram , & Heiiodum dtjirtbuere, quisfit prtor , & de hocpottrit poFierius iudtcari: quando.fcilicct agetur de Deo : didt cnim quod ifle J^efiodus fuit anie tempus Philofbphoriun de numero Poetarum : fed vtrum Anaxa^oras, qui primum prindpium pofuit intdle<2um , fic prior in fua fentenria ; vcl Hcfiodus , qui pofiiit iilud principium cilc amorem : Sc polTet forfan aliquis diHsitare : hoc autcm didt pofterius cile indicandiun.
Notandum , quod ifti qui primum prindpium dixerunt cfle .imorem , non bcnc exprefsc , vcl pianc pofuerunt ; ideo didt fufjjicationcm fiiifle apud anriquos: quod fcilicet Hefiodus , qui po- fuit prindpium bon^ difpofirionis rerum , vel quicunque alius , pofucrunt amorcm eflc prind- pium in rcbus.
Notandum ctiam,qu6d hoc quod didt,Parme- nidem pofuiffe reruni principium pcr amorcm, non rcpugnat opinioni fii£,qui pofiiit omnia cfle vnum ens,& immobile : nara Ucetfecimdum rem,& lecundum rarioncm diccrct omnia cfle v- num : vltra hoc fccundum fcnfum diccbat cflc plura,& iftius pliuralitaris, & difHndionis rerura dicebat eflc caufam ipfum amorem , ficut aliqua- litcr didum eft fupra , & dicetur anipiius ii^a. Deindecumdidc:
^ottiam autem contraria honis ineffe vt" dehantur in natura , (■r nonfolum ordinatio ^bonttm ifedinerdinatio ^ turpe,(^ plurd mala melioribtts,Crpraua benis :fic alius ali- quis amoremintroduxit (jr litem:fingulafiit~ gulorum caufam horum.Si quis enim affequa- tur dr accipiat adintellccium^^ non ad qu/t balbutit dicens Empedocles , inuenit amortm quidem eaufam ejfe aggregatorum honorum, litem ver» malorum. c^arefiquis dixerit quodammodo dicere Empedeclem , bonum (Jr malum principixforfan bene dicetfi honorum emniam ei bonum eft caufa,^ maloru malum,
Ponit opinioncm eorum , qui pofucnmt hu- ij,^ ^-^ iufmodi prindpia dle plura, & contraria. Ad cu- ffuiMlisf»^ ius cuidcnriam notandum , quod rario mouens n^sfrind- cos, fuit ifb : quia ciim contrariorum contraria f*i ^^*** fmt prindpia , & in cnribus muita mala rcperian- *^' ^ * tiir, & muita inordinata , qu*e fimt contraria bo- nis ; oportet eorum caufam contrariam afliqna- re : Ifta enim non cueniunt a cafu ciun fimul rioul- ta & frequcntcr', imo piurabonis;ide6 Empc- dcicies pofiiit duas caufas : amorem , in quantum
C caufa
SMlieatTar- menidemvt
pteft.
46
frinci ium kontrum,o- dium ze-h
26 Libcr I.
caiiia bonorum , & odium maloriim. Dicit ergo: tjuoniarn^^xo qiiia , in natHra videhantur ejfe con- traria honis, & noii fblum inueniuntur in natiua Opinio fenes ordinatio,& bonum, id eft,entia ordinata & bonaj amtrem p,^ etiam inordmatio (^f«r^f,ideft,inordinata & mala,itaqu6d plurafunt mala meliorlbus &pra- ua honis,fi,id e{\:,pw^tethoc,ali^uis aliui amorem induxit & odtum ejfe , fcilicet rerum principia, fingula caufam ejfe horum fiigulorum, id eft,red- dendo Hngula lingulis , vt arhor lit cauia bono- rum,&: odium fit caufa malorum, fecundum opi- nionem Empedoclis 5 vnde fubdit quod fi homo fequatur & accipiat, idefi, afpiciat adfententiam, quam fcilicet Empedocles inrsndebat ; &nonad verba, tjut dicit balbuttendo-.nam verba forfan vi- dentur alitid fbnare , inueniet , flipple fecundum fentcririam eius , arnorem ejfe caufam aggregato- rum, td efybonoYum , odium vero malorum : vnde concluditj ergofi cjuisdixerit modo c^mdam Etn- fedoclem ipfum dtcere principiaeJfebonum,&m/p- lurn, forfitan bene dicet. Si pro quia fecundum eius opinionem , bonum efl caufa honorum , & malum malorum.
Notandum , quod fedmdiim Empedodcm, a- moris eft congregare , & odij difgregare ; quia cx congregationeexiftit rerum generatio , ex qua res habet fuum bonum , & fuum efle : ex difgrc-
fatione vero exiltit rerum corruptio , ex qua res abent malum , & non clle ; ideo amorem , qui cft quoddam bonum , dixit eftc caufam bono- rum; & odium, quod eft quoddam malum , dixit elle caufam malorum. Aduertendum aurem,qu6d licct aliquorum malorum pofuerit efle caufam malum , fcilicet corruptionis rerum : &: aliquo- ^um bonorum pofuerit caufam bonum , fcilicet generationis rerum : tamen non fequebatur vni- uerfaliter efTe verum , quod omnia bona erant per amorem , nec omnia mala per odium. Nam cum fecundiim eum diftindtio vniuerfi partiutp cflet per odium , &: conftitutio & vnio per amo- fem,fequitur quod amor elfet caufa corruptionis, qux fit ex vnione , & odium eflet caufa genera- tionis , quod fit ex diftindione partiiu-n vniuerfi; vndedidtum fuum reduciturcontraeum;ficutin- ferius amplius apparcbit. Tunc fequitui illa pars.
SFMMARlFM.
Refutat primo, eoscjui pofucrunt efii- cicns propccr bonum,&: malum,&poftea iigillatim reliquarum opinionum dcfe- €tm oftcridit.
.^f ijti qitidem igititrjtatt diximtts^^ vfcjut
ad hoc dtias cattfas tetigernnt , quas i» Phy- ficis determinamus : materiam quidem, (jr id vnde mottis principium: cbfcure cjHidem , c^ non manifefhfedqualiterinbellis ineruditi faciiit-.etenim illi circumduffifepe bonas pla- gasfaciunt. At nec illi ex fcientia-.nec ijlifunt afirmlatifcientihus dicere , quod dicunt. His ^nimfere vfi 'videnturnihil nifiparum.
Vbi poftquam pofuit opinionem eonun , qui non foliim propcer motum , fcd ctiam propter boiuim , &: inalum , in entibus pofucrunt cau- Jam cffccliiura , oftendit eos infufficienter locu- «ns fuifle. Circa quod duo facit. Primo in gp-
Metaph.
^erali. Secundo in fpeciali de /ingulis. Seain-
da ibi : Anaxagtrai (jutdem. Dicit ergo , quod
omnes iiit prasdiai Philofbphi ,ficut diximtu,
vfcjue ad hoc fuperuenerunt^quod duas caufat teti-
gerunt : earum fcilicet , cjuas determinauimus in
Phyficis^fciltc^t materiam, & vnde mottu, id eft,
cfficiens : fed tamen obfcuri tjuidem , & non ma-
nifefle , hoc fecerunt , quia fcilicet non afp^xc-
nmt ad quod genus cauifae reducuntur ea , qua;
caufas & principia e(Ie dicunt ; vnde accidtt eis, Ojlendit itt
fimileei , quod faciujit in heWisaliejui ineruditt: i"'J'''^' '."'
illi fcilicet ineruditi^ circunduHt, id eft , ciccun- d&arumo^
dzti ahho&.ibus fapepercutiunt^id eii,inferunt pinionum.
bonas plagas , & bonos idus , & hoc , fiipple fa-
ciunr, a cafu,& non ab arte , 8c tamen^rtem non
habent prsliandi. Vnde fubdit qubd nec i/li,
fcilicet ineruditi,/ic/««f exfcientirr, nec ijh , Cci-
licet Philofbphi , de quibus eft fermo , ajfimilati
funt fciemtbus dicere, quod dicunt, id eft,dicimE
ficut fcientes : quod probat ex hoc : quia cuni
flippledidas^aufaspofuillent; /»«,fcilicct caufis,
fere vfi videntur nihil nifi parum : quia ergo di-
ctis caufis in paucis vtebantur ; fignum eft, qubd
non ex artc ; fed magis cafualiter eas pofuerunr.
Dcindc ciim dicit :
Anaxagoroi autem artifcialiter vtitur ad rnundi generationem intelkBu:nam cjuando duhitat , cjut. caufa ex necrfitate inefi ^ tunc tradit ipfum- In aliis njefo omnia magiscau* fa eprum qua fiunt , quap» inteUecium , fonit.
Oftendit in fpeciali in quo finguli dcfecerunr. OJiendit /» Circa quod duo facic. Primb oftendit in quo A- ff""*^' "»>/ naxagoras errauir. Secimdb in quo Empedccles. ^^'J"""" Secunda ibi : Empedoclem, Dicit ergo qubd Ana- ^*"*^""** xagoras artificialiter vtttur inteUectu ad mundi generationem : narn quando dubitat qutt caufa ex necejfitate efl, fcilicet quas res diftinguat,& mun- ditm gencret , tunc tradtt tpfum , fcilicet ipfiim eflp caufam mundi. Jn altis autem omntbm ajftg- nat caufas magis ,fupple ex aliis omnibus quarn ex intelledlu. Vult dicerg , qubd eenerarionis v^ niuerfi dicit intelledum eile caufam : fed in ge-f nerarionibus rerum particularium alias aflignat caufas ; quare videtur diftormiter loqui de prin- cipio efFediuo. Deinde cum dicit ;
Empedocles plus quidem vtitur caufs^fed tamen nec fuffcienter^nec in his inuenitur qttod concejfum efl. Multis igitur in locis apud ipftim amor difgregat : lis autem congregaty nam cum in elementa quidem ipfiim vniuer- fum alie dijlrahitur , tunc ignis in vnum, ^ elementorum aliorum fingula concernuntun citm autemiterumin vnurn ab amore conut- niuntyneceffe efi rurfum^ vt expngulis parti- cuU fecernantur.
Oftendit in quo Empedocles errauit.Circa quod 4^ duo facir. Primb facit,quod didum eft. Secundb ^A"^"'»- oftenditquid habet Empedocles proprium vl- >g;3 tra alios Piulolophos; Secunda ibi : Empedocles igitur. Dicir ergo , qubd Empedocles determi- nans de caufis rerum , pltts vtitur caufis , \ fq pofitis , quam Anaxagoras. Pofuit enim principii quatuor clemcnta, & amorem, & odium, in qux
princi
Summ^ II.
principia & generationem, & comiptionem om- niiuTi rerum rcduccbat , quod Anaxagoras non fecit. \ewm fed nec fnffictt , nec in ^*f,fcilicet cauHs, inuenitHr, quod confejfum eji, id cft , pofi- tum ab eo, tanquam pcr fe notum , quod odium aliquo tempore rcgnaret in elemcntis , & alio rempore detcrminato amor, cum ramen hoc non (it per (e notum , & hoc eft vnum in quodeficit. In fecundo deficit, quia in his , qua: dixit non in- uenitur id, quod ab eo confellum , id eft , fuppo- fitam eft qiufi principium , fciUcet quod amor congreget, & odium di(greget ; multu quulem m locisy oppofitum reperimr , fcilicet quod amor di- ttidat yir odium congrcget. Vnde dicit,qu6da- morquidem iecernit, id eft, diuidit, odium vero concccnit , id cft , coniungit , quod probat : nam titm ipfum omne,id eft, vniuerfum difirahitur, id cft,diuiditur in eleme;ita , quod fat in generatio- ne raundi,tunc panes,fcilicet, ignis in vnum con- ueniunt, & jtmtltter fngula, id cft , fingulxpar- tcs omnium aliorum elementorum concernuntur, id eft, in vnum congreganturicx quo patet, quod odium nonfi)liim fegrcgat panes, fcilicct ignis,a partibus acris & aliorum,fed etiam congregat adinuicem partes cius , & fimilitcr cft de aliis, econuerso aurem in corpore vn iuer fi. Vnde fub- dit, cum autem /ff r«w»,elementa,fcilicet4n vnum conueniunt ab amore , necejfe rurfum vt particuU Jir.gulorum elcmentorum a finguhs fecernan- tur , id cft , diuidaniur : nam clementa non pof- funt adinuicem commiiccri , nifi (e inuicem pe- netrarcnt , & fic partcs vnius fimul eflent cum partibus alterius ad conftituendimi vnum chaos mixtiim,& coniiiium, quod efle non potcft ; nifi panes inuicem a quibuflibet diuidantur. Patct ergo ex prxdidtis fecundum opinionem Empc- doclis quod amor non tantum cougregat , (ed etiam dilgregat in mundi corruptione , & odium nonfblumdiuidit jfedctiam congregat in mun- di geiicratione, cuius oppofitum aflerebat. Dein- dc ciun dicit :
^Tfipedocles (juidem igitur pr<tter priores frius hanc caufam Muidens induxit,non vnu faciens motu^iprincipium ; fed diuerfa ^ con- trariafampliusautem qu£ inmateridfpecie dicuntur elementa cjuatuor primus dtxit-.non tamen trtitur tjtsatuorfed vt ditohui exiflen- tihusfolum-.igne quidemfectmditmfe. Oppefi- tis veio quaftvna nattira,terra , S" 'tere , c^ aqua. Sumet autem vticjtte alicjttis idfpecu- lans ex verfhus. hic quidem igiturfcut di- ximusfice^tot dixit principia.
Tofnii du« Oftendit quid habet Empedocles proprium
frtnclpi» efft vltraalios Philofophos,& ponit duo.Primum eft
rirum. q^^ caufam vnde motus,diuifit induas contra-
rias,& hoc eft quod dicit, quod Empedoclu inter
priorcs, fcilicet V\ak)(o^)\os, primus cattfam diui-
dens induxit non vnum faciens principium motus,
{cilicct caufam efficientem ; fed dtuerfa & con-
^iuomoioy*. traria, fcilicet amorem & odium. Sccundum eft,
fiutquituor fy^od caufam materialcm pofuit quatuor elemcn-
cM,f»m m». ^^ ' "°" 1^^^ vtatiu qiutuor elementis, vt qua-
teri»Um > tuor,fcd vt duobus,qiiia ignem ponit ex vna par-
te,& alia triacx alia parte, dicens, quod ignis ha-
bet naturam acViuam,& alia tria natura pafliuam,
Et hoc eft quod dicit, quod amptius autem dtCla
tlementa,quatuor dtxit ejfe in materi*/pecie,id cft,
Scoti Oper. tom. I V.
Cap. II.
27
in generc caufac materialis, /^ <i vtditobus exifien- ttbus folum vtitur, fcilicct iftis quatuor, tgne qui- dem fecundumfe, id eft, vna partc : oppofitis vero fciltcet terra,aqua,& aere quafi vnanatura,Cci\i- cet palllua & oppofita ipfi igni. Addit aute quod alitjUK potefi fumereex elementistraJttts , fcilicct ab ipfo , id eft , ex principiis do£lrina: fux:alia tranflatio habet ex verftbiu , quia dicitur fuam Philofbphiam metricc tradidiflc. Cor.. litcr- go, hic tgitur , fcilicct Empcdoclcs,yf utdiximust ftc & tot dtxtt effe rerum principia , fcilicct qua- tuormaterialiaA duo cffcctiua.
S V M M A K I V M.
Scntencia Democritij&: Leucippijprin- cipia rctumjCfTc plcnHm, & vacuum,qua iuxta eorum mcntcm cxplicat bcnc Po- 6lor.dc qua agitur i .de Gener.tex 5 .& G. vbi cxpcnditur quid fcnfcrint hi dc rc- rum gencrationc. Ponitur ctiam in qui- bus conuenicbant , & diifercbantabilla opinionc fupra rclata, qux tantum ponc»- bat vnam caufam matctialcm.
Leucippus vero cr collega eius Dcmocritm elementa quidem plenu c^ inane dicunt ejfe, dicentes velut hoccfuidem ens,illudvero non ens-.horum autemplcnum quidem ^folidum ens.,inane quidenon ens. Propter qttod^ nihil magis ens non ente effe dicunt,quia nec inane corpore,caufas autem entiu hac vt materiam.
Poftquam Philofophus recitauit opinionem Philofbphorum entitatem a rcrum principiis non negantiumjnunc ponit opinioncm aliorum enti- tatem a rerum principiis aliqtuliter aufcrentium, cuiulmodi fuerunt Dcmocritus & Leucippus,po- ticntcs principia rcrum e(Ic^ens,& non ens : puta vacuum & plcnum. Circa quod duo facit. Primij facit quod di£tum eft,& declarat quid Democri- nis , & Lcucippus fenfcnmt de rcrum principiis. Secundb quid ibnfcrunt dc reriuTi gcneratione, Secunda ibi : Et quemadmodttm. Dicit crgo,qubd Leucipptss & amicits eius Democrittts elementa tjuidem, id cft,ptincipia rcnim , dicunt ejfe plenum cr inane, id eft,vacuum,iij«^//f/ velut hoc cjuidem ew/,fcilicet plemim,;//K<i verononens, fcilicct va- cuum,quod conrequenter exponit dicens : horum vero plenum qHidem,& folidum ejfe ens,inanevero, id cft, vacuum,«o/7 ens; quare nihilmagis quidcm dicunt , fi principium ens non ente , id cft , quara non ens , quia fcilicet vtrumque ponunt rerum principium ; ea vero , fcilicet vacuum & plcnum ponimt eflc caufas entium , vt in materia in gc- nere, id eft,in genere cauf-c materialis.
Notandimi,qabd ifti duo Philofophi dicuntur amici,& fbdales, quia in omnibus concordabant, & quod dicebat vnus, aliiis aflercbat. Ad cuius e- uidcnti.im fciendum , qubd (vtinnuitur in primo de Gencrationc ; vbi corum opinio difHifius tra- «Hatur ) cum quidam Plulofophi pofuiflcnt om- nia entia clle vniun ens , & coiuinuum , & im- mobile faluare non valcntes , vt cis videbatur, momm & diftin(5b'onem rcrum fine vacuo ,va- cuum autem omnino poncrc abhorrcbant ; fu- pcruenit Democrims , corum rationi confen- tiens , fcilicct momm & diftindioncm rerum finc vacuo cfle nonpoflc.Diftin<aioncmautcm,& C X mo
49
Opint» aufi. tentium tn- titMttn M rt- rum fr:?ui- piii.
QMre dUun tmr smici Leutifpiis,^ Demtaitus ?
DemieritMs frimh pefmt vMuum.
|9
28 Lib. I.
motum in rcbus faluare volcns pofuit Vacuum cffe , & omnia corpora cfit vacua , & cx quibuf- dam corporibus indhufibilibus cde compofita : videbatur autcm fibi , quod non polTet ratio afli- ^nari , quare vniuerium cns magis diuifnm eft in fHtmpofHlt iftaparte,quaminalia,vndp non poneret to- frincifUre. ^^^ ^^^ ^jj-^ concinuum : praeelegit vbique & ZTtnn totaliter cire diui<"um , quod non polTet elfc nifl remaneret abquod indiuifibile : tafia autem cor- pora indiuifibilia coniungi non poflunt 5 nifi in- ^eruenicnte vacuo , quia nifi inter duo eorum vacuum mediargt , oporteret ex his duobus ali- quod continuum conftitui , quod tamen nega- bat propter iam didam rationem t fic igitnr ma- gnitudinem cujuflibet corporis , ponpbat confti- tui ex illis corporibus atomis, vel indiuifibilibus, vcl indiuifibilia fpacia implentibus , & ex qui- bufdam ipacjis vacuis , quac interiacent corpori- bus atomis , qua: poros etiam nominabat. Ciun ergo plenum habeat rationpm entis , &c vacuum non entis \ ide6 principia rcrum ponpbat ens & non ens,& non magisens, quam non ens, Dfin- de cum dicit :
E/ quemndmodum qui vnam fA(iunt fuh? ie^famfubftantiam aliamfaponibtts eitts ge~ nerant^rarum &fftjfum principia paftonum fonentes : eodem modo (jr hi differentes cau- fas aUorum dicunt ejfe, Has verh tres dicunt (ffefguram, ordinem, ^pofitionem : differre enimaiunt ens (^ rhythmo ,^ diathtge , c^ trofe folum-.horttm autem rhythmusfigura eft^ f^ dtathige eft orda , & trof^fBfttio. Differt tnim A a Bfigura. AH autem a NA ordine, Z atttem ah 2^ pofitione, De motu vero vnde (jr quomodo ineftexiftenttbus j & hi aliisfi- mtliter negUgenter dimiferunt de duabus qui- demigiPurcaufis j vtdiximus in tantum vi- deturaprioribus e(fe qu^fitum.
Oftendit quid iftiifenferunt de rerum genera- tioncjcompaiando eos ad antiquos Philofophos, qui ponebant tantum vnam caufam materialcm: conueniebant enimifticumillisinduobus. Pri- Xab quidem,quia ficupilli antiquiex illa vna ma- teria geqerabant diucrfa , ffcundum diucrfas il- Uus materix paflioncs , qux funt rarum & den- fum : ita&Democritus , & Leucippus dicebant ex corporibus atomis , & poris diuerfa entia conftitui propter difFerentias illorum corporum ^tqmorum , & hoc eft , quod dicit , qu6d quem- tutmodum , fcilicet illi antiqui , efui vnam faciunt fubieBamfMbJiantiam , id eft, matf riam , aliam k pafllonibus cius fcilicet max.6t\x,generantponen- fa principium pajftonum rarum &" denfum , ad quae tanquam ad principia onines paffiones alias reduccbant, eodem modo &hi , fcilicet Derhocri- tus, & Lcucippus, dicunt ejfe differenta caufas a- liorum,c[ux fcilicet exilh's corpori^jus atomis ge- |ierabant,&«<«,fcilicet difFerentias triplicesdicunt TiifFirunt ci» 'jft-figi*ramfcUicet, ordinem ^pofitionem:(^ihus for* triplici difFcrcntiis difFerebant illa corpora atpma, & p^r itr fecMtdurn conffequens cx eis cpmpofita difFercbant abinui- MntifHft. cem : difterentia quidcm fccundum figuram at- tenditur ex hoc^uod aliud eft circujare , & aliud triangulare : difrerentia ver6 fecundum ordinem^ attenditur ex hoc, quod vnum eft prius , & aliud pofterius ; fed difFercntia fccimdunfi pofltionem
Metaph.
fiuld ftnff. runt ficofi- n»ntes dt ri- rnpfgtnera- mnt.
attenditurexhoc , quod vnum eft ante , & ah'ud retro , vniun eft dextrum &• aliud finiftium , v- num eft fiurfum & aliud eft deorfum: per hunc modum dicebant omnia ab inuicem difFerre. Vn- de fiibdit Philofbphus , quod fccundum eos fup- pledifFert vnum ens ab alio , vel rhythmo , ideft, ngura , (tut diathige , quod eft ordo , aut trope, quod eft pofitio ,quod probatur per fimilitudi- n^m in Uttcris , diff^ert enim A ,aBjiin figura, nam illae non habent eandem figiiram , AN aur tem \ NA ordine. Nam A , eft prior quam N, inordinelitterarum ,Z autem dtffertab N poji-: tione. Secundum enim Grammaticos,Seniiuoca- les non poffiTin poni antp Liquidas in eadcm f^dr iaba , ante quas ponuntuj: Mutac. Alia tranflatio habet litteras Grscas , &: eft eadem fententia , & exempla ponemus manifefta nobis , qui Grxcum ignoramus. Sicut ergo propter iftam tripliceni difFerentiam linerarum ex eifdem litteris difFe- renter fe jiabentibus , fiunt Tragcrdiae , & Co-r moedia: djugrfae fyllabx, & diuerfe didiones , it^ px eifdem cprporibus ^tomis difFerenter fe ha- bentibus modo prxdidto , diuerfas rerum fpecies generabant. Secuhd6 quidem ifti ambo Philo- fophi coriueniebant cmia antiquis , quia /Icut illi antiqui caufam motus ncglexerunt, id eft, caufain cflTeftiuam , ita &r ifti,licet illi corpora indiuifibi- lia ponerenr effe per fe mobilia. Et hoc eft,quo4 ^iat,c^\oA.de motuvero vndf, aut quomodo inefi rebui , id eft , dg caufa efficiente ,qux eft princi- piUm, vnde motus,ib» , fcilicet ambo fimiles aUisf fcilicet mx\c[\iis,neglexerunt, Vltimo epilogat quod de duahus caufis , fcilicet materiali & emr ciente in tantum videttir ejfe quajitum prius , fcil, abaijriquisjt/r ^iximus. Tuiic fequitur illa pars,
S V MM A R I r M,
Sententia Pythagoricorum, numero^, &:aliaqna:dam Mathematica,e{re rerum principia,explicatur cum fuisfundamcn- tis , & ponuntur varij modi dicendi ipfo- rum , variaque mociua pro fua fentcntia,
In hU autem d" ante nos vocati Pythago- /' fici Mathematica tangentesiprimi atttcmpro- duxerunt , (jr in eis nutriti horum principia effe omnia putauerunt, Horum autem quo^. niam numeri naturafunt primi,^ in nume^- ris videbantur multasfpecularifimilitudines exiffentibtfs (^ faciismagis quam in igne,(Jr aqua,(jrterra^ quia talis numerorum quidem pafio iuHitia^ talis autem anima , ^ iotelle' ^us:alia vero tempus , ^ aliorumj, vt eft M^ cere vnumquodque fimiliter,
PoKquam Philofophus recitauit opinionem o^""'* ?»»«»' antiquorum philofophorum ponenrium princi- f'"**"'"''**» pia rerum efTc corporea. Nunc recitat opinionem frinLi'n. ponentium principia efle incorporea quales fiie- runt Pythagorici. Circa quod duo facit , quia prim6 dicit quid opinati funt de terum fubflan- tiis. Seeundo quid opinati fimt de rerum prin- cipiis. SccunAaihi : Sed cuius gratia. Prima in duas , fecundtun quod ponit duo ex quibus Py- thagorici mouebantur ad opinandum numeros efle rerum fubflantiam. Secunda ibi : ampliitt autem^
M
SummasII.
... Ai «ai<ientiam primi fciendum, quod aftdqui- bphcrttm M. '"* focTunt duo gcncra Philofbphonim, quorum *j«« dmt. aliqui dicebanrur lonici , alij Pythagorid. Primi morabanmr in illa terra , quic nunc Gneda did- tur; & ifti fumpfenint principiumiThaletc, qui princeps Philofophorum nominatus, cft , vt iam luperius fiiit didhim. Alijfueruntinltaliaqua: pro tuncmagna Gracda dicebatiu" ; vnde Itahd didb funt ': quorum Philofophorum princeps,fuit Pythagoras , & ide6 Pythagorid dicuntiu: : qui produxerunt qusdam Mathemarica, & in eis nu- triri,qnia femper circa Marhemarica intcndebant. Horimi autem Mathemaricorum principia, puta- uerunt cun>fi:orum/dIicet,entium principia cfle ; confuetum eft enim apud homines , quod pcr ea quz nouerunt,volunt de rebus iudicare , & quia A L ptuni. "^^^'^ Mathemarica numeri sut principia*natura, ideft^naturaliter ; ideo nifi funt fimilitudines exi- ftcntibus , id eft , cnribus & fadUs quantum ad cfle , fiue quantum ad ficri endum:nifi , inquam, funt multa in numcris fpcculari magis , quam in igne, terra, aqua, & aliis fimilibus elcmcntis.Prac- dicfti enim philofophi refpicientes ad retum fen- fibiliii pafliones adaptabat proprietates renim ad numerorum pafHones ; vndc dicebant quod aliqua pafHo numerorum cft caufa iuftiria? , & aliqua cft temporis, & fic dc aliis. Et hoc eft quod fubdit Philofophus, quia fdlicet Pythagorid diccbant : quia htec talii pMjfto nMmcrontm eft iuFiitia, ideft, caufa iufdris : illa autem, fcilicct talis paflioyw»- ma, & intetteflus , alia autem ttmpue,& aiidrum, vtfic dicam, fingulorum fimiliter ; vt fic , fdlicet pafliones numerorum intelh'gantur eflc rariones, & prindpia omnium apparentiiim in rebus fenfi- bilibus ; fiuc ad rcs voluntarias , quod dcfignatur pcr iuftitiam, qu2 cft habinis volunuris ; fiue quantura ad formas fubflandalcs rcrum natxura- lium , quod intelligittu: per intelledum & ani- mam ; fiue quantum ad acddcnda, quod intelli- gitur pcf tempus.
Notandum quod Pythagorid dicuntur ptj- mum Mathematica produxifle , qiua edam cos Platonid circa materialiafunt fecud; ita quod ipfi non ab aliis, fcd ab eis alij materialiaflifceperunt. Pcinde cum didt :
i^mplius atttem ^ harmoniarum in nu- j i merisjpecuUntes fafsiones dr rationes : quo- niam <^ alia quiJem numeris fecundum naturam omnem videbantur afsimilata ejp. 7{umeri autem cmnes natara primi , ele^ menta numerorum exiHentiumelementa cun- iiorumejfeexi^imauerunt , (jr totumcalum C^ harmoniam ejfe , cjr numerum. Et qua~ cunquehabebanturconfefamonflrare y (^ in numeris y (jr harmonijs adcdtlipafsiones ^ (jr ad partesy(jr adornatum totum hoc colligentes adaptabatidrfi quid alicui deficiebat anne£fe~ hantyVt iffis totum negotium effet connexum. Dice autemputa quoniam perfecltts denarius^ effe videturydr omnemcomprehendere natAra numerorumydr quafecundum calum feruntur decem quidem efife dicunt : folis autem no^ uem exifientibus manifefiis : ideo eunh^iet^ ideH^aduerfam terram decimam faciunt^ De bis autem certius efi a nobis in alys determiitatum.
Scod Opcr. tom, IV.
Cap.II. 29
Ponit fecnndum morimmi, quod eft,quia con- fidcrabant , & eiintJpecuUntes pajfma,& rati*' nes, id eft, propordones harmoniarum,id eft,corH fbnandarum muficalium tn numerU, id eft,feam- diim namram numerorum : vnde cum foni con- fbnantcs fint quxdam fenfibilia , idcirco per can- dem rarionem »»y/ yi«f , id eft , conati, ajfimtlare numerid cmnia alia entii fecu/tdum naturam ; ita quod numerifunt primt omnit natur£, id eft,in to- ta rei nfttura : & proptet hoc exiihmatttrunt e- lementa, id eft, prindpia numerorum ejfe elementa cunEiorum entium ; & totum Cddum dicc- bant harmoniam & numerum quendarii ; vnde quicuntfue habebant monjhare confejfa , id eft, concefla in nmneris , & in harmomii adaptabant ad calt pajftones , ficut fimt motus & eclipfes , & aliud hmvSmodi^&adpartes eius, cuiufmodi funt casli, & orbes diucrfi. Itcnim adaptabant 4^ ro- tttm ornatum ctli ; cuiufmodi funt fiellas diucrfac, & figurae diueriae , quac acddunt in conftellatio- nibus , & aliud huiufmodi. Et fi <]uid. deficiebat in rebus , fdlicct fenfibilibus & manifefHs , quac non vidercntur numeris pofle adaptari , adapta^ bant continuata eis omne ejfe negotium , fali- cet ipfa de nouo ponebant , ad hoc qubd to- tum negotiumeorum, quod erat, vt feniibilianu- meris adaptarent , conrinuarcntur ; ficat patet in vno exemplo. Dico autem cjuoniam denarttts nu- merus videtur^Jfe perfeBui,& omnem comprehen-' dere naturam numerorum : eo fcilicct , qubd cft primus ntuncrus , & comprehendit in ie naruram omnium numerorum , quia omnes alij numeri a denario , non vidcntur nifi repeddo numeri dc- narij ; proptcr quod Plato fadebat numcrum vC- quc ad deccm ; fccundura quod dicimr , 1 2. Mc- taphyficorum , text. c. 41. & j . Phyfi. text. c. 61. Vnde fecundijm Pythagoram fphacra:, fdlicet qua fecunditm cdum feruntur decemydicuntur eSh manifesiis exiflenttbits folitm nouem , quae appre- hcnduntur ; feptem ex moribus planetarum ; o- Ctam. verb ex motu ftellanim fixarum : nona au- tem ex mom prirai mobilis , qiii cft primus mo- ms & diumus : & ideb ifrlyj^iiftt^itleft, Jpharam in contrarium motam. Et didtur ab drri quod cft condra : decimam faciunt , fcilicec Pythago- rid. Vldmb epilogat qubd de his quje per- .tinent ad opinionem Pythagorae certitts in aliis determinatum eft , fcilicct in 13. & in 14. libro huius fdenrijB, qui funt vltimi libri.
Notandum , qubd Pythagoras nonam fphae- ram , quam dixit «rT/;^«»« , ideft , in contra- rium mocam, inferioribus fphzris pofuit in con- trariura moueri , de qua opinione agitur prolix^ in fecundo libro de C5I0, & mimdo. Text. c. y i. & inde. Dicebat cnim ex mom czlomm fieri quandam rauflcam melodiam : ficut enim ex pto- porrione fbnorum contrarionim ; puta grauis, & acuri , fit quacdam mufica harmonia ; ita di- cebat in ca;Io efle vnum motum ad oppofitam partera aliis motibus , fdlicct motui primi mo- oilis qui eft ab Orientc in Occidentcm aliis mo- ribus infcrioribus proccdcntibus cx ^duerfb , fci- licet ab Ocddentc in Orientem , cx qaorum motuum propordonc dicebat caufari fuauiffi* inam melodiiun, De qua opinione , non O- portet nunc proUxius pertradare , quia ma- gis perdnet ad fecundum de Caclo & munr do ;• vbi Philofbphus hanc opinionem per- tradat & reprobat cuidcnter. Deinde ciaa. Sdtx -*
C i
Tmeutesprfm cifi* nmmtn ntm efftfrin cifi» cunS»- rum tntimm, (y cdlum tjf» htrmtatMm.
iJumtrm J^hfMrumf* cunditm Pjr- thttgoram.
eiuareptfmt motum cdli efe hmrm»- uuimi
30
Lib.I.
Metaph.
Sed cuius quiJem gratia fuferuenimtts, fjoc efivt aciifiamus , & de his quafonunt efefriucipa , ^ quomodo in diSfaf cadunt caufAS : atque videntur & hi numerumfu-r tare frincifium ejje , & quaftmateriam exi' ftentibus^ C^/ju/^fafioneS,& habitus. T^u- ^^ meri vero elementafar & imfar , & horum
hoc quidemfnitum : illudverp infnitum : v- num autem ex his vtrifque ejfe , etenim fa~ rem c^ imfarem % numerum autem ex vnOf numerosf$cut diiium efl^totumcdum,
eutid rtnft- Declarstf quid Pythagotici fenferunt de renim
tmt d* rnii principiis. Circa quod duo facit. Primo oftendit
frindfiu fic quac pofuenmt rerum principia. Secundo qualiter
^iinMits. i\[^ principia ad quatuor caufas reducantur, Se-
cunda ibi ; Stc his igitur amhehm. Prima in tres,
Cdcanduca quod narrat tria motiua corum , qui
pofuerunt numeros principia.Secunda ihuSorun-
demaHtem.Tenh ibi : QHemadmodum Alcmaon.
Dicit ergo quod cuius gratia ad opinionem,fcili-
cet Pythagorae pertradandum , hoc eft , vt de
his tradUmus , quae fecundum eonmi opinionett^
poftimt efle rerum principia & quomodo cadunt
in didas caufas ; videntur enim hi.icilicet Pytha-
gorici, putare numerum efle principium & cjuafi
fnateriam exiftentihtu, ideft , entibus , & fciUcet
pajfiones & hahitus numcxi ellequafi pafIiones,&
habitus reriim ; fortc per pafliones intelligentes
_ accidentia cito tranfeuntia,& per habitus acciden-
fh*forid te- tia permanentia , quod exponens dicit quod nu-
fuerimtprin- meri elementa, ideft , principia , dicebant efCcpar
(ipiArcTHm. (jr impar : iftae cnim videntur prims difFerentiae
numerorum, & hoc cfuidem , fcilicet iraparpone-
bant finitum : itlnd ^uidem,Ccilicei par ponebant
infinititm. Sed ex his duobus,{cilicet pari & impa-
rijfinito , & infinito,non folum numerum confti-
tuebant;(cd ctiam tpfum vnum, id eft ipfam vnita-
tcm : eteni?n ipfa vnitoi par efi & impar in virtu-
temam omncs difFercntire numeri virtualiter c6-
petunt vnitati, ex eo quod omnes difFerentiac nu-
meri in vnitatem refoluuntur ; cuius rario eft :
quia in ordinecuiuflibetnumeri paris, ilue impa-
ris , fiue quadrati , fiue perfc6fci , & fic de fingulis
diftcrcnriis numerorum ; fcmpcr inucnitur vnitas
cllc prior : ficut paret fcientibus Arithmeticam.
Vltra, ifte Pytliagoras fiait dicebat ipfum nm-ne-
rum componi cx pari & impari ; ita dicebat elTe
numernm ex vno : ideft , vnitatibus, vt diElum efi:
& totum c£lum ejft numeros ; idcft, caelum & om-
nia fibi fimilia, effe ex numetis , vt didum eft fu-
pra. Ifte ergo ordo eft, quem de rerum principiis
gft/rrtPy- aiTerebat.
t^agoriu »i- Notandum , quod Pythngoras attribuebat infi-
y'"* '*" nitatem numero pari ; finitatem autem numero
mero pMi A. impan,mqtus ad lioc ponendum ratione,& ligno,
irutisttmim, fecundum quod dicitur 3. Phyficorum , capit. de
ian J infinito.tcxt. c. 3 6.& indp, Ratione quidem , quia
in corporibus quandam infinitatem afpicimus :
quia corporea femp? r funt diuifibilia in duo a-
qualia : diuifio enim continui tendit in infinimm,
quia (emper eft diuifibilis in duas medietates.
Ciim ^rgo de ratione numcri paris fit poffe diui-
di in duas ^equales medietatcs 5 idcirco videtur
numerus par de fe ipfb habere infinitatem quan-
dam. Sed quia addita vnitatc conftituitur nume-
zncrus impar , qui amplius non eft diuifibilis in
duas apquales vnitates , ide6 videtuc de fe habere
£nitatem quandam > quia cius diuifio flat cum
Ttnutrim efl Mltiriut Jpt' ciei m fepte- nitrte, -vt efk primm,^ i^ ctmftfitm.
penientum cft ad vnitatem , quae remancc indiuir fa , & idcirco numero impari attribuebac finira- lem. Signo autem moucbatiu: : qiiia numcrj imparcs, qui fimt extra, & alij ab vnitate, fempcr faciunc eandem fpeciem numeti : fi numeri impaT res accipiantur ordinatc, fcilicet vnum,trta,e}Hin- que,feptem , nouem , & fic in infinitimi : n«m ifU onmes congregati femper conftiniunt«umcrum quadratum. Verbi grariS , vnwn Sc tria faciunt quatnor, qui eft>primu5 numerus quadratus. £t vltra , qmtuor & tjuinejue faciunt nouem , qui eft ptiam numerus quadratus. Vltra , nouem icfep- temfidunt fedecim , qui eft criam numcrus quadratus , & fiip dc aliis in infinitnm. Sed nu? meri pares non habeqt fc ffto modp : nimvnum & dup faciunc tria : tret autem & quatuor faciunc feptem. Septenarius autem numenis eft altcrius fpeciei «i teniario : nam tcrnarius eft numems pri- mus , & incompofitus dupliciter. Tum quantum ad dudum i>umerorum,nul)us enim iiumcms du- iftus in alium , vel feipfura,facit numerum temaT rium.Tum quia non nt ex aggregayionc numero- rum : nulli enim duo numeri nmulcongregatifa- ciunt ternarium : fcptenarius autcm fit primus, & incompofims , quanmm ad dudum numero- rum : quia fcilicct nullus iiumems du4lus in fe, vel in alium numenim, facitfcptem : non tamen eft ineompofitus quanpum ad aggrcgarioncm nu- merorum : nam quatuor & ttia fimui congregata faciunt numirum feptenariun^ : quia fcilicet nu- meri pares additi ordinate vnitati, variant fempcc fpeciem in infinitum ; ide6 Pythagoras nume-: rum p^rem attribuebat infinito : fed quia nume^ ri impares ordinatc fumpti , modo prascxpofitOj, femper fcruaht yniformitatem fpecicrum; ideo numcrum parem attribucbat finito,
Notandum ctiam , quod pafnonej , & habitus numeromm ponebat Pythdgoras efle pafHones, & habinisr prum illo modo : dicebat cnim quod paflio alicuius numeri , fecundum quam dici- tur nm-nems effe par , erat iuftiria in rebus, propter aequalitatem diuifionis : quia tales nu" meri xqualiter diuiduntur vfque ad vnitatem numerorum : vt odonarius diuiditur in duos qua- ternarios ; quaternarius vero in duos binarios ; hinarius autem in duas vnitatcs : fimiliter ver6 accidcntia alia afHmilabat accidenribus numpra- rum. Deinde ciim dicit :
Eorumdcm autem alij.decem dicunt efi^ S4 frimipiii fuundum corrdationem dicla : fi- nttum , & infnitum : par , ^ impar : v- mm , flurale ; dexlrum ^ftnifrtim : mafcu^ linum,f(emninHm : qtitefens, tnotiim : re~ 0um , curtium : liicem , tenebras : bo"- pum, malum : longius alterafarte , (jr qua- drangulart^.
Ponit fecundiim modum , quo quidam Py thar
gorici numcros elle rerum principia credideriuit.
Dicit ergo quod eorurndcm , fcilicet Pytha^ori-
corum , quidam dicunt ejfe decem principia dtHa,
fecundum quandam coflewentationern , aut corre- Ptmentes it-
lationem. Ifti cnim non tantum pofucrimt vnam cemprincipia
contrarictatem in principiis,vt prajdidi^fcdetiam ""'"" f""'" r 1 ^.'. .^',.' , dumcorrelt*
pofucrunt decem prmcipia fecundum correla- titntm. tionem , ideft , accipiendo, vnumquodque illo- rum cum fuo corrclario, vel coelementario cpn- urario : & fic funt viginti , fcihcet dcccm cx vna partc , & dcccm ex alia parte oppofita ; qux
cnumerab
§lu»rep»$i^ nes nnmererS pofuit fythm, gorgs ejft a- liarnm rtri
Summ^ II.
«nurncrat » finitum , & infimtum ; par & hnp^ : vnuniy & plurMle : dextrum , & finifirum : mMf- eulinum , & famininum : ^kiefeens , & «w- /«»1 .- re£lum , & curuum : lucem , & tenebrM > bonum, & m*lum : tpudrMtguUre & dltera fdrtt 'Ungius.
Noundum , quM huius pofidonis potuit cfte ratio, qubd ifH non folum accipicbant prima prin- dpia ; fcd ctiam proxima gciicrum fingulorum : ponebant crgo prim6 finituni, & infinitum, ficut pracdi^.Sccund6 par,& imparjGcut primarcrum principia : & quia ex pari , & irapari caufabantur numeri , poncbant tcrti^ diffcrcnriam numcro- rum, fcilicct vnun9,& plura ; qux duo cx pari, & impari caufabantur. Et quia cx numcto coflfti- tuebantur tnagjiitudincs, fecundfcn quod nume- rus pofirioncm habet : nam, fcctmdum cos , pun- atus nihil aliud cft , quim vnitas pofita , & Unea du^itas pofita; ideirco quar^o loco ponebant po- iirioncm habcntia dextrum,& finiftium : quonim ynum, fcilicct dcxprum, pcrfcdioncm dicit,4liud vcr6 , fcilicct finifbrum impcrfedjonem. Et qui^ naturalia addunt fupcr raaihcmatica virtuteip a- dHuam , & pafnuam ; idcirco quinto loco ponc- bant mafcuiinum, & faemininum , quorum vnum pertinet ad virtutem adHuam , quod pcrfc(5tio- nem didt ; alterum autcm ad pafuuam , & im- perfe<^oncm didt , ficut de fc patct. Et quia ex virtutc adiua , & paffiua , fequitur motus , & quies irj rebus ; iddrco fexto loco poncbant prin- dpiamotum, &quictcm : quorum vnum, fcilicpt inotus,defonTiitatcm & imperfedioncm dicit : al- tcrum vcr6, fcilicetquics vniformitatcm , & pcr- fc^on^ dicit.Namfectmdum Ariftotdem6.Phfy. tcx.c. j I.& alibijficut rooucri cft aliter nuc (t habe- rc,quam prius,ita quicfcerc cft non aliter fi habc-f rc nunc qn<im prius. Et quia primae difFerentix motus funt reBum, & circulare ; idc6 fcprimo lo- co pofucrunt prindpia reHum , 8c curuum-, quo^ rum vnum , fcilicet reBum pertinet ad numerum parem ; vnde lincam redlam dualitatem alTere- bant : alterum vcr6 , fcilicct curuum , fiuc circu- larc , rarione vniformitaris ( quia fcilicet circulus cx vna lincaconftat ) pcrrinet ad numerum im- parcm, qui rarione vnitatis indiiiifionem , & vni- tatcm quandam habet. Vlterius quia non fblutn poncbant prindpia rcrum quantipn ad mottis, & adkiones naturalcs , fed etiam quantum ad a£tio- ncs animales j iddrco quidem quantimi ad cognirioncm , ponebant odauo loco principia, fciucet , lucem , & tcnebras : nam lux videmr prindpium cognirionis ; tcnebrse vero ad igno- ranriam pertincnt.Sed quantum ad apperitum po- nebant nono loco principia bonum , & malum : tonum cnim videmr in quod tendit appcritus, malum a quo refilit , & recedit. Vlterius quia di- ncrfitas perfcdHonis , & imperfectionis non fb- ium inucnitiu- in nararalibus , & voluntariis vit- turibus , & motibus ; fed ctiam in magnimdinc, & figuris : idicirco qu^tum ad hoc ponebat derimo loco quadrangulare,id eft quadra- tum , & altcra partc lon-
Q\3a<Jratam ^^^'. . ,
qaid } Dicirar autem quadraram,
figiura ex quatuor lateribus
zqualibus, cuius anguli funt ""
qiutuor redti.
Figura a«cm altcra parte lcngior d^-
CapJL 31
dttir , cnius omncs
anguli lunt TcCti , &
altera viciflim fibi
opptofita funt atqua'-
lia:non tamcn omnia
latera futu. a^qualia
omnibus. Ei omnibus prxcedenribus patet,qu6d
vna coocdin^do prindpiorum habct rationcm
priuarionis , & impcrfcdi , illa firilicct qux fe tc-
net cx pane infiniti & paris ; alia enim coordina-
rio habct radoncra perfe^ , & habiras rcfpcdu
altcrius : illa fcilicct, qux (e tenct cx pane finiti:&
imparis , ficut patetintuenti , & iflafuflSciant di-
Qa. de hacopinioncad habendum aliqualitcr fen-
fum littcra: prsfentis. Deindc cum dicit :
^utmadmodum AlcmitOH CrOtontAtes fuf' clfere, aut hic ab illis^ autillt ah hoc huncfer' monem acceferunt:etentmfuit atatc Jhmaon, fene exijtente Pythagora: his vero conftmili- ter enumerauit ; nam ait efje duo, multoi hu-^ manorum dicens contrarietates , non ftcut hi determinatasfed quafcume^uCy vt album^ nir- ffrum i dulce, amarum 5 bonum^ malum -, ma- gnumyparuum.Hicquidemindeterminatepro-' iecit de cateris, Pythagvrici 'vero, & quot CT qua contrarictatcs cnuncUrant,
Ik
Ponit tcrriura modum quo aliqui Pythagorid rerum principianumeros pofuerunt,dicens, quod jilcm4un Crotoniates, a ciuitatc, vnde fiiit oriun- dus, fic diStaSyvidetur/ufcipere ,id eft , idcm opi- nari, quod pfxdidH Pythagofici,qui principia rc- rum pofuerant cfle contraria, vnde, aut hic habuit ab iUii ; aut illi ab hoc j fcilicet Alcmxone hunc receperunt fermonem, id eft, opinionem. Vtram- que autem elTe porait : nam illc Alcmaron'ftiit tcmporePythagoricorara,quod gftendit ctimfub- dit , ettnim pro quia, ^lcma^nfuit phttofophatM Pythagora iam exifiente fene,vnde valdefimfliter enuneiatiit his Pythagoricis didkis : nam flcut illi pofucrant principia e{Ie contraria, fic iilc ait dud laquihm rf- ejfcqux multa funt hHmanorurn, id rcram {cnfibi-!- Metiieh»t (j» lium contrarietates, id eft , qu6d multirado rerum ^f*^'^*' f *" fenfibilium eft in quadam dualitate confKrata:in- ■^^'V p^^^J^ telligcns per dualitatem oppofita contraria. Sed ^«•icw ; ab eis difFerebat , quia illi principia contraria ponebant ui numcro dcterminato , idcra autem Alcmxon pofiiit principia quaccumque contra- ria indifFcrenter ; & hoc eft quod dicit, qu6d ifte fupple Alcmxon fuit,dicens , nonficfit hi dctermi- natas principioram contrarietatcs , fcd tjuafcum- <}ue contingentes, vt album, nigrum ; dulce, ama- rum ; bonum , malum ; magnum , p^ruufn. Hic ^uidem Alcmapon indeterminate proiecit de cate-r ris , fcilicet contrarietatibus prindpiorum , Py- thagorici vero auot , & qua contrariitates enume- rauermt. Ddnde ciim dicit :
K^h his erg» amhohtu tantum ejtaccipere^ quta contrariafunt e.Kifientiumprincipia:tfuot vera ab aiiis, c^ qua hacftnt : qualitertamett ad diBas caufas conuenit adducere^plan} qui- dem non cH dearticulatum ah illis^ Videntttt autem in materia^ecte elementa ordinare^ex his enim, vt tx his^ qu^ infiunt^confiitui , ^ plafmari dicuntfnhfiantia. Antiffuorum quida
C 4
ex
Ad caufam materialem reducontur ptincipia re- rum contra- riaa przdi" &iz aiCgna-
Jn qMibHS 7y thag«rici, ^ 0ntiqui alij differunt dtj eomtrMriet*te frmifioTinn.
iz Liber L
igUur elementa ftaturaplurd dicentium bisfuffdens ejl intelle^uijpecdari,
Oftendit qualiter ifta principia pofita a Pytha- goricis, ad di£bs cauias quatuor reducuntur. Di- citergo, quod fx amhohni, fcilicet Alcm2one,& Pythagoricis, vnum efiaccipiendumf quodprinci- pia extfietjtium,id eA,cnti\im contrariafunt.c^uod non ab aliis didum e(k:i]uot vero , & qua, (tilicet funt hacc , quomodo etiam principia contraria ab eis pofita , ad diEloi caufoi contingit adducere , id eft, Teducere,plane quidem non efi dearticulatum^ id eft, diftindke exprelTiim ah eis : nunc autem vi- dentur ordinare elementa, id eft, principia, yel vt in fi>ecie materi<z, id eft , in ^enere cauiae materialis. Quod probat , quia ipfi dicunt fubfiantiam rei plafmari , & confiitui ex his , fciHcet principiis, qH£E ipfi.'ponunt, vt ex cis , qus infiint:iftaautem videtur clle couditio materiae , nam materia eft ex qua fit ens cum infit.
Norandum quod hoc , quod ^t Phildfbphus, i.Phyfic.text.c.82.&j>lctaph.tex,c.4.qu6dprm- cipia contraria funt pofita a Pythagoricis, &non ab aliiSjinteUigendumeftquantum adcaufamma- lerialemrnaiTa caufam efficientcm pofuit Empedo- cles contraria, putaamorem &pdium, Antiquie- tiam Philofbphi contraria pofuerunt principia, vt rarum & denfiim , verumtamen ifta cqiitrarietas crat ex parte formae : ifti autem Pythagorici con- trarietatem pofuerunt ex partematerix, &non il- \i Cic\i.t patet ex praediftis. Vhim6 epilogat diccns qu6d antiquorum dicentium elementa, id eft,prin- pipia rcrum, ex his fufficit fintenttajn, id eft, opi- nionem cotumfpeculari.
SVUUJE SECVNDiE CAP. III.
Opinrones diftindlioncm ^ rcbus aufcrentium, & recit^f arum opinionnm epilogatio.
SFMMARirM.
Opinio quorundatn Philofophorum, qubd vniucrfum eft vna natura exiftens, & ponitur variecas huius fententiac iuxta Parmenidem , MelifTum , & Xenopha- nem, & praefertur Parmcnides , eiufquc fcntentia magis exponitur , & hoc eft quod continctur in prima partc huius c^- pitis vfquc ibi, Ex dicJis^Sec.
Sunt autemaliqui ^ui de vniuerfo , quafi vna extflente natura , enunciauerunt : modo vero non eodem omnes,neque ipftui hene, ne^ quefecundum naturam^
PAh» *«/*'■?» Poftquam Philofophus pofuit opinioncm de
iUtm iifm- principiis diftindionem terum, & motum ab en-
piotHdtpri^- -^^ "°" negantium, & ided loqucntium magis
(ipiis reru ^ naturalitcr : nunc ponit opinioncm de principiis
frmtijincfm. diftindionem renim, & motum penitus auferen-
■W*». rium , &" loquentium minus naturaliter. Circa
quod tria facit. Prira6, pramittit corum opinio-
n(?m in comqiuni.Sccundb, oftendit qualiter con-
fidcratjo huius opinionis ad praefentcm fcientiam
ipcdct& quahtcrnon. Terti6,comparat ad inui-
fcm ipfbfopinantcs.Sccundaibi : Igitur adprt-
finttm. Texdiihi-.IiitHrhi. picitergo, qu6d
Metaph.
funtpliqui a praedidis,i^»t enunciauerunt deomnii id cft, toto vnir.erfo,gf«<i// de natura vna : pofuc- runt eiiim totum .vniuerium efle vnum ens , at^^ tem, pro fed : fed non eodem rnodo omnes, vt infe- rius paiebit : in ipfo autem modo,quo diuerfifi- cati fimt , nec cjuidem bene , nec fecundum natu^ ram, fupplefunt locuti. Ratio huius eft,quia ifti motum a rebus auferebant : quare non naturali- tcr loquebantur , cum naturaiis monim prasfup- ponat. Iterum nuUus eorum benc quidem dixit \ quia pofitionem impofEbilcm pofiierunt ratio- nibus Sophifticis confirmatam ,'vt infra patebit. Deinde cum dicit :
^dprttfcntem quidem igitur caufarum perfcrutationem , fjuUatenus congruit de ipfis fermo : non enim vt Philofophorum quidam^ Cjui vnum pofuerunt ipfum effc ensitamenge~ nerant ex mareria qitafiex vno ^fedalio di- cunt hi modo. llli namcjue motum apponunt^ iffum e(fe generantes : hi vero immobile di- cunt effe.
Oflenditqualiter pertradare ,. vcl confiderarc iftam opinionem fpcdct ad prsefentem fcicntiam, & qualiter non. Circa quod tria facit. Primb, 07 ftendit quod non fpedet fi confideretur pofitio- nis conclufio. Secundo , quod fpaSl^ct fi confide- retiu: pofitionis ratio. Tettio, incidentcr tangit o- pinioneraXenophanis,qui ad opinionem Parmc- nidis, & Mehfllaccedcbat.Sccunda ibi. Attamen quidem. Tertia ibi : Xenophanes vero. Dicitcrgo, quod adpr£fentemperfcrutationemciu(axum nul- latent^ de his ferjno congruit, quia fciHcct ifti cau- fas a rcbus aufcrebant , nec enim fupple iftorum /ermo eft, vt Philofophory.m antiquorum , (\ui ip- fum ens Vofuerunt vnum, illi enim generant ens ex illo ^'«o,fcilicct materia.^f^ hi alio modo dicitt.neo pollunt gcnerationcm,nec qualitatem rcrum fer- uare : cuius caufam fubdit, illi namqtte, Ccilicet an- tiqui ei quoddicttnt , id eft, illi vni quod ponimt, mot/im apponunt : non enim aufercbant motum a rebus, ipfum omne, id cft, \mneTCum generantes : fed hi ilhid vnum ens , quod ponunt , imfnobitf dicunt ejfe.
Norandum quod ifti Philofophi pofuerunt tan- tum vnum ens,& quia vnum non poteft efle cau- fa fui ipfius:idcirc6 non potueruht caufas poncrc in rebus : iiam pofitio caufarum diuerfitatcm ar- guit in rebus , quod antiquis Philofbphis non ac-; cidebat, Ucct potierent vnum eite ens , cx quo vt cx matcriaah"agencrabant. Ratio huius diuerfita-r tis eft , quia antiqui Naturales motum in rebus concedentes , illud vnum principium rrmtcriale mobile cife dicebant , & idcirc6 pcr aliquem mo-- dum, putapcr rarefadkioncm, &condenfationem. cx illo vno diuerfa cntia gencrabant ; ita tamcn qu6d diuf^rfitatcm non poncbant cfle fecundun» mbftantiam ; fed fecundum accidcns , vt fupcrius fuit didhim. Scd ifti illud vnum , quod ponebanc» dicebantcffepcnitus immobile, & idcirc6 ex illo vno negabat diuerfa gcnerari,quia nec fecimdiun. fubftantiam, nec fecundiam accidcns pluralitatenn an rebus potcrant faluarc,nec pcr confequens cau- fam & caufatum ; vnde cum ad pracfentcm perf^ crutauoncm pertineat quaererc dc caufis, patcti- ftain pofitionem efle rclinquendam , fi pofiiioni$ conclufio pcnfctur.Dcindc ciam dicit ;
Attamen tantum conueniens eJi prafenti fpecuktioni. Parmenides ^nidem enim vide-
tur
Summ^ II.
tur vnumfecundum rationem tdngere : Me^
~'*^b^^ /{//«/ vero ipfum fecunditm materiam.^uart ^f^ & hic quidcmjinitumf ille vero infnitum id ditejfe.
Oftendit quod ifta pofirio ad prxfentem pcr- {cruradonem pertincat, fi confideretur pofirionis rario. Dicit ergo, quod licct ifU mx6xQd diuer- jfitatem , & pcr confequcns caulalitaicm tollc- rent a rcbus : attamen tantiim efi conuenieru , id cftjUropriu frtfenti fpecnUtioni, pcrtrailarc ifta ponrioncm intantum^icilicct dicere quantum ad pofirionis rarioncm. Vndc Pannenida vtdetur taagere vnum ejfe. fcilicct cns:fecMndttm rationem id cft , cx panc ForrruE .• Melijftuvere ipfum,Cci- licct cnsfecHnditm materiam , id cft,confiderabat ex pane materiac,& quia finitum pcrtinet ad for- mam : infinitum vcr6 ad materiam ; ideo Afelif- fui dixft ejfe vnurn ens infimtum : Tarrtunides vero vnum ens finitum. Patet igitur quod in- quantum confiderabant cns rarionc formx , 5c matcriae , ad pracfentem confidcrationem , quae inquirit de caufis,perrinct traAarc de eorum opi- nioncjcum matcru^ fbcma fint de numcro cau- iarunu
Notandum qu6d , vt innuitur i. Phyfic. tcxt. ■^Untt frt com. lo. &if. & habctur infra parum poft. fpinitne Parmcnidcs ad fiiam opinionem vtcbatur tali ra- anttftunm. ^^^^ . Qufcquid cft pra:ter ens, eft non cm ; & quicquid eftnon cns , «ftnihil ; crgo quicquid cft priter ens,cft nihil : fed cns eft vnum ; crgo quicquid eft prattcr vnum.cft nihil , &pcr con- iequcns omnia funt vnum. In quo parct, quod ip(e confidcrabat ipfam formalcm rarioncm ef- fendi , qax videmr fibi cfle vna, & idco tctigit ens expane forma;. Meliilus autem confidcra- bat cns cx parte materijc ; argucbat enim fic, vt habetur i. Phyficorum , text. com. lo. & ij. Quod cft fadum , vel gcncramm,habct princi- pium ; jergo quod non eft gcncratum,non habct principium : fed ens non cft gcncratum ; crgo non habet principium ; quod autcm non habet principium,non habct finem : quod autem non nabet principium,nec finem,eft infinitum : quod autem eft innninmi,eft immobile; quiainimituiQ numquam mouemr cxtra fe , quia totum occu- pat ; ergo ens cft vnum infinitum , &immobilc. Qu6d autem cns non gencretur, probat fic : qm'a fi gencrahir , aut generaturcx ente , aut ex non entc : non poteft dici , qu6d ex non cntc, quia ex nihilo nihil fit : ncc ex cnte , quia ahquid ellet antequam ficrct; crgo ens nuUo modo gcneramr. In quo patet , quod tetigit ens ex parte materia: : nam probat vnitatcm entis ex eo , quod non ge- ncratur ex aliquo priori, quod propric pcrtinct ad m4tcriam,qu2 eft ingenerabilis, & incommri- bilis , quia finitum pcninet ad formam : infini- tmn vero pertinet ad materiam. Meliflus,qui